چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۴ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «آسیای مرکزی» ثبت شده است

سیاوش در میان خدایان آسیای مرکزی، اگر نه خدا، بلکه نماد باروری و زایشِ دوباره است. البته در ساخت مذاهب قدیم، معمولاً خدایان جا عوض می کنند یا دست کم نقش خود را به دیگری واگذار می کنند؛ مثلاً خدای آفریننده، پس از آفرینش ِ جهان، کار را به خدای باروری می سپارد و پس از آن، در آفرینش، تنها باروری، زایش و مرگ وجود دارد، بنابراین سیاوش به عنوان خدا یا نماد باروری و زایش، جای یکی از خدایان ِ پیشین (کهن تر) را گرفته است و از همین راه است که سیاوش به خدایی می رسد. 

گذشتن سیاوش از آتش نیز در همین معنی است. آتش، نماد پاییز و زنده بیرون آمدن سیاوش، نماد گذشتن از پاییز و رویش دوباره در بهار است؛ از این لحاظ، آتش در اینجا هیچ ربطی به آیین زردشتی ندارد. در اساطیر گیاهی این چنین پدیده هایی هست، نمونه ی دیگر آن، گذشتن ابراهیم از آتش است. این اسطوره در تمام ایران پذیرفته شده بود، زیرا بافت اجتماعی تا قرن ها و بلکه هزاره ها چندان تفاوتی نداشت و دست کم بنیاد معیشت بر کشاورزی و دامداری بود. "


سیاوشان

  • چ.الف

" سیاوشان، آیین سوگ سیاوش است. آیین نه در معنای رسم، بلکه در معنی فرهنگ دینی، چنان که آیین ورزانِ یک دین، به آن عمل می کنند...

...سیاوشان آیینی کهن و برخاسته از آسیای مرکزی است که تعیین تاریخ دقیق پیدایش آن به کمک اسناد و مدارک موجود ممکن نیست. قرائنی که از راه مطالعات عمومی ِ مربوط به تاریخ تمدن، باستان شناسی و مردم شناسی به دست آمده است، گویای نخستین شکل آن در دوره ای است که بیشتر آیین های کشاورزی به آن دوره می پیوندند: عصر نو سنگی...

...این اسطوره در کهن ترین شکل های موجود خود از دو نهاد حکایت می کند: الف: بخشی از اسطوره که با توتم اسپ مربوط است، ب: بخش دیگری که حاکی از یک آیین یا اسطوره ی کشاورزی و پیدایشِ شاه ـ خدایی از جامعه ی کشاورزی است. "


سیاوشان

  • چ.الف

" شواهدی آشکار، حکایت از آن دارد که سیاوش، نخست اسپ (اسب) بوده و از آن جا که آثار آن مخصوصاً در آیین تدفین مردگان بارزتر است، به اعتقادی توتمیک تعلق دارد...

...در این که آسیای مرکزی از گاهواره های تمدن است، تردیدی نیست. ایجاد شبکه ی آبیاری در سرزمین ِ دشواری چون آسیای مرکزی، عامل پدید آمدن، پروردن، تحوّل و گستردن ِ اسطوره ی سیاوش است.. دو رود سیر دریا و آمو دریا با شعبات فراوان و عبور از سرزمین های متنوع، بستر مناسبی برای رشد انسان در این ناحیه بوده است. می دانیم که باورهای توتمیک در دوره های مشخصی از زندگی انسان شکل می گیرد و در هر صورت و به طور عمده متعلق به دوره های پیش از فلز، مخصوصاً از دوره ی شکار و گردآوریِ غذا از کهن سنگی نا دوره ی نوسنگی است. عهد کشاورزی نیز متعلق به دوره ی نوسنگی است؛ بنابران شکل توتمیک سیاوش بایستی در همین دوره و اسطوره ی کشاورزیِ آن، در دوره ی نوسنگی شکل گرفته باشد، امّا بی شک در دورانی طولانی، یعنی تا دوره ی ساسانی (نهایتاً شاید قرن چهارم میلادی) باقی مانده باشد. "


سیاوشان

  • چ.الف

" اصطلاح آسیای مرکزی درباره ی سرزمین هایی به کار می رود که یا دارای فرهنگ ایرانی بوده یا فرهنگ ایرانی در آن ها سرآمد و غالب بوده است. بخشی از این مناطق، به طور عموم، سغد و خوارزم نامیده شده و حوزه های آبیاری آمودریا و سیردریا و شعبه های آن ها را شامل می شده است و امروز در کشورهای ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان قرار دارد...

...شاید یکی از مهم ترین عوامل پایداری اسطوره ی سیاوش، نه تنها در منطقه ی آسیای مرکزی، بلکه در ایران، سلسله ی آفریغی ( بعداً آل عراق ) باشد. این سلسله که از دوره ی ساسانی و مقارن ظهور اسلام در منطقه، حکومت می کرد و از رواداری* و روح بلندی برخوردار بود، پس از پذیرفتن اسلام هم رواداری خود را حفظ کرد و بنابراین مانع برگزاری آیین های سیاوش نشد، به طوری که سیاوشان در زمان نرشخی، مؤلف تاریخ بخارا در همه جا معروف و معمول بود. 

گذشته از این، شاهان محلی، خود را از فرزندان سیاوش و جانشین او می دانستند. در نتیجه سوگی که برای آنان گرفته می شد، تکرار سیاوشان بود؛ چرا که شاه، تکرار سیاوش بوده است...

...امروزه هم در ایران، عده ای از سوگ ها، تکرار سیاوشان است.. حتی اگر برای خان یا کدخدایی شیعه و معتقد باشد. "


* تسامح. تساهل. آسان گیری. روا داشتن. تحمل دیگران از طریق ابراز عقیده و رأی. بهره بردن از آزادی های اجتماعی و امکانات مادی. ( لغت نامه ی دهخدا )


سیاوشان

  • چ.الف