چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۹ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «مهرگان» ثبت شده است

" از همان قرن یکم هجری، عصبیت عرب و تفاخر درباره ی اصل و نژاد و زبان و برتری بر سایر اقوام، به ایرانیان گران آمد و برای تثبیت موقعیت خود به جعل و وضع حدیث و روایات از زبان پیامبر اسلام و اشخاص مورد قبول عامه ی عرب و مسلمانان، سبب شد که هر دو طرف در "پان عربیسم" و "پان عجمیسم" از چنین حربه ای استفاده کنند. این سبب جعل هزاران حدیث و روایت شد که هر دو طرف از استفاده ی از آن خود را مجاز دانستند. شعوبیه چون در فشار بودند، برای تعدیل این فشار، بسیاری احادیث و روایات جعل کردند. درباره ی زرتشت، دین زرتشتی، پادشاهان، بزرگان، حماسه ها، ادبیات، علوم ایرانی، بسیاری سخن به صورت حدیث و روایت از سوی پیامبر اسلام و ائمه ساختند. از سوی دیگر عرب ها نیز کوتاه نیامدند و در این عرصه سخت مجهز شدند و مجوس و گبر و گبرک چون بدترین ناسزاها برای اهل کفر و زندقه که ایرانیان بودند، شد...
به عنوان مثال:
ازدواج فرد مسلمان با زن یهودیه و مسیحیه جایز و رایج بود، اما با زن مجوسیه ازدواج حرام بود. به همین جهت یکی از شعوبیان کتابی نوشت با عنوان: ثواب ازدواج با زن مجوسیه. 
تعظیم زرتشت و دین او از زبان پیامبر اسلام و امام علی بن ابی طالب نیز تلاشی بود در جهت تعدیلی به رسمیت شناختن آیین زرتشت با اغراق هایی که درباره ی شمار کتاب های وی شد. چنین بخش هایی از روایات، توسط جناح شیعی-شعوبی ایرانی جعل و ساخته شد و در منابع شیعه ی اممیه جای گرفت. 
درباره ی نوروز و مهرگان و سایر جشن های ملی-دینی ایران قدیم نیز وضع به همین روال بوده است. رساله ها و قطعه هایی به پهلوی درباره ی نوروز و ماه و سال و جشن های ایرانی گاه با دستکاری هایی ترجمه و از روایات ائمه نقل شده است. جعل این روایات بسیار است.

مطالب مرتبط: اهداف شعوبیه از خلق روایات جعلی. شعوبیه و بازسازی تاریخ سیاسی ایران. نوروز در روایات اسلامی و نقش شعوبیه


  • چ.الف
" در نزد ایرانیان باستان سال به دو بخش تقسیم می شد: تابستان "هَمَه" و زمستان "زَیَنَه"، تابستان هفت ماهه از آغاز بهار و فروردین ماه بوده تا پایان مهرماه و زمستان بزرگ که از اول آبان ماه تا پایان اسفند و پنجه ی بزرگ یا ایام کبیسه در شمار بوده. به نظر می رسد که ایرانیان شمالی که دین و آیین زرتشتی نیز داشته اند، آغاز سال را با اعتدال ربیعی یا قرار گرفتن برج حَمَل در آفتاب شروع کرده و آن را جشن می گرفته اند. اما ایرانیان جنوبی آغاز سال را با ابتدای فصل سرد و زمستان ِ پنج ماهه برگزار کرده و جشن مهرگان را بسیار گرامی می داشتند. واژه ی سال در فُرس باستان، مشتق از کلمه ی سَرِدَ به معنی سرد است و به همین جهت سال را با فصل سرد شروع می کردند. چنان که بعدها در لهجه های جنوبی ایرانی نیز نوروز به "نوسَرْد" و "نَوَسَرْد" مشهور شد. البته ساسانیان از شمار ایرانیان جنوبی محسوب می شدند، اما چون از رسوم و آیین زرتشتی پیروی کردند، نوروز را به جای مهرگان آغاز سال قرار دادند. اما مهرگان را نیز با همان شکوه و جلال و شعایر و تشریفات ِ دیرین برقرار و نگاه داشتند...
... آغاز هر ماه و سال نزد ایرانیان مقدس بوده است و مراسم دینی انجام می داده اند. تقدس آغاز ماه بدان سبب بود که روز اول هر ماه به نام خداوند، هرمزد نام داشت و در این روز نمازهای ویژه ای تلاوت می شد و به ویژه چون آغاز ماه و سال مصادف می شد، این به فال نیک گرفته می شد و با جشن و شادیهمراه بود، چنان که منوچهری گفته: " اورمزد است و خجسته سر سال و سر ماه". تیمّن و تبرک روز اول ماه در ایران اسلامی هم چنان باقی ماند و با تغییر دین، روزهای اول ماه قمری مقدس شمرده شده و ایرانیان آنرا بسی محترم شمرده و اعمال مذهبی ِ ویژه ای به جای می آورند. "

  • چ.الف

" بعید نیست که هخامنشیان نوروز را در آغاز اعتدال طبیعی ِ بهاری جشن می گرفتند و این جشن بهاری میان اکثر اقوام و ملت ها به صُوَر گوناگون رایج بوده، به ویژه میان ایرانیان - و ایرانیان زرتشتی نیز به صورت سنت ملی به آن تداوم بخشیده اند، نه یک عید مذهبی که جنبه ی دینی داشته و زرتشت آن را ابداع کرده بود. هیچ مدرک مورد قبولی نه در مورد زرتشتی بودن هخامنشیان در دست است و نه هیچ اشاره ای به رواج جشن نوروز. اما در مورد مهرگان مستنداتی قابل اشاره است... و اگر بخواهیم به نقش بزرگترین جشن و جشن سال نو هخامنشی اشاره کنیم، با توجه به مدارک که آن ها هم به قدر متیقّن مسأله را اثبات نمی کنند، جشن سال نو در آغاز اعتدال پاییزی و میترکان (مهرگان) بوده است. اما مدارک بعدی، به ویژه در دوران اسلامی، حاکی از آن است که مراسم دو جشن بهاری و پاییزی، یا نوروزو و مهرگان، به ویژه در رد و بدل کردن هدایاو دادخواهی ها از شاهنشاه، و مراسم ضیافت و شادخواری و رقص و موسیقی و عشرت جویی در هر دو جشن برقرار بوده است.

در دوران ساسانیان، آن هم در اواخر این شاهنشاهی است که به طور قابل پذیرشی از نوروز و مراسم آن، به ویژه بر اثر ترجمه های مورخان اسلامی از نوشته های پهلوی و شروح آنان و نیز متن های متأخر پهلوی که پس از اسلام تا سده ی چهارم هجری قمری نوشته شده، و به ویژه آثار مکتوب پازند از مَزْدَیَسْنان، با نوروز و اهمیت و مراسم و قدمت آن آشنا می شویم و آن چه که مسلم است چنین سنتی شگرف و پر دامنه و سرشار از بار فرهنگی و اجتماعی که در عصر ساسانیان رواج داشت، نمی توانسته از نو آوری ها و ابداعات آنان باشد. چنین سنت هایی، بی گمان دارای سوابق  ممتدی در تاریخ ملی یک قوم متمدن و با فرهنگ ِ غنی چون ایرانیان بوده است. "


جشن های آب


  • چ.الف
" هرچند قدمت نوروز بسیار و شاید یکی از کهن ترین جشن های ایرانیان باشد، اما در اوستا به روشنی و وضوح از آن یاد نشده است. حتا در دوران هخامنشیان و اشکانیان نیز سند مکتوبی درباره ی این جشن در دست نیست، هرچند که به یقین برگزار می شده. از دوران ساسانیان است که در اخبار و حوادث، یاد این جشن بزرگ و مهرگان را می یابیم. "

  • چ.الف
" برای توجیه و پیدایش جشن ها، اغلب انگیزه ها و عللی در تواریخ یاد شده که پاره ای از آن ها توجیهی از حوادثِ تاریخی، داستانی و یا ملی و دینی است. نوروز و مهرگان، دو جشن بزرگ طبیعی هستند که اولی آغاز بهار و دومی آغاز پائیز است. ایرانیان در دورانی از تاریخ، مهرگان را آغاز سال می دانستند... 
... روایات تاریخی در پیدایش نوروز به تفصیل نقل شده است. ابوریحان بیرونی عللی چند آورده که نمایان ترین آن، نسبت نوروز است به جمشید که فردوسی موجب رواج و شهرت آن شده است و اینکه جمشید پس از برقرار ساختن نظام زندگی و عدل و داد، سر ِ سال نو، روز هرمزد از فروردین به تخت نشست و مردم شادی کردند و آن روز را "روز نو" خواندند و از وی چنین تجدید خاطره ای یادگار ماند. "

  • چ.الف

" ماه مهر و مهرگان، در جامعه ی کشاورزی، فصل و زمان برداشت، انباشتن فراورده ها، پرداختن خراج و مالیات، اندوختن نیازمندی های زمستانی و گرمی بازارهای موسمی بوده که هنوز - هرچند نه به نام مهرگان - برگزار می شود. 

و نیز با تحول و دگرگونی ای که با گذشت سده ها و هزاره ها در برگزاری جشن و آیین ها - مانند همه ی پدیده ها و زمینه های فرهنگی - روی داده و می دهد، جشن مهرگان تنها به این عنوان که نام روز با نام ماه یکی است برگزار نمی شود، بلکه بیشتر داستان و اسطوره ی قیام کاوه آهنگر در برابر بیدادگری های ضحاک است که یادمان این جشن نمادین می باشد.

بی گمان، باور و اعتقاد به ایزد مهر و آیین های مهری ( میترایی ) که پیش از زردشت، در هند و ایران وجود داشته، به ماه مهر و جشن مهرگان، سیمای دینی بیشتری افزوده بود. "


مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن مهرگان. جشن مهرگان در زمان حاضر.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در دو سده ی اخیر از برگزاری جشن مهرگان، آگاهی در دست نیست. جشن و آیین مهرگان، از نظر زمانی نیز با تغییر تقویم، در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی، تغییر کرد. بدین معنی که ۵ روز " پنجه= خمسه " (که پس از ۱۲ ماه سی روزه برای رسیدن به ۳۶۵ می آمد) حذف و ۶ ماه اول سال ۳۱ روز گردید. از آن پس، در بسی از تقویم ها، مهرگان، به جای ۱۶ مهر در ۱۰ مهر آمده، یعنی در صد و نود و ششمین روز سال بر اساس تقویم پیشین.

در ماهنامه ها و هفته نامه های ادبی و اجتماعی سده ی اخیر، مهرگان حضور دارد. بدین معنی که مقاله، پژوهش، شعر، به مناسبت مهر و مهرگان- به ویژه در نشریه هایی که در ماه مهر منتشر می شود- کم نیست. 

دکتر بهرام فره وشی از برگزاری مهرگان، به عنوان جشنی خانوادگی، در بین زردشتیان یزد و کرمان خبر می دهد.

جشن آغاز سال تحصیلی دانشگاه تهران، که در نیمه ی اول مهر ماه است، در برخی از سال ها در دهم یا شانزدهم مهر ( مهرگان ) برگزار می شد. 

زمان برگزاری آیین قالی شویان در مشهد اردهال را جلال آل احمد، با مهرگان هم پیوند می داند. "


مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ایجشن مهرگانماه مهر و مهرگان


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" جشن مهرگان را نه در شمار جشن های دوازده گانه ی بیش و کم فراموش شده ای چون فروردینگان و اردیبهشت گان و ... باید دانست و نه چون نوروز که در همه ی ایران همگانی است و نه چون سده که در یک شهر برگزار شود، بلکه مهرگان جشنی است که تنها نزد دانشی مردان و نویسندگان و شاعران همچنان برجاست. از این رو در کنار جشن های کهن ِ امروزین می آید...

... از بین جشن های دوازده گانه، تا آنجا که سندها و کتاب های تاریخی گواه است، در دوره های پس از اسلام، تنها جشن مهرگان است که رسمی و شکوهمند برگزار می گردید. 

افزون بر یکی بودن نام - روز مهر از ماه مهر - مناسبت های دیگری را نیز برای برگزاری این جشن بر می شمرند که معروف ترین آن، قیام کاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاک و به پادشاهی نشستن فریدون است. "


مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای.جشن مهرگان در زمان حاضرماه مهر و مهرگان


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" از دوران های کهن، جشن ها همراه با اسطوره ها و افسانه هایی درباره ی پیدایش آن ها، بر جای مانده است، چون نوروز، تیرگان، مهرگان، یلدا و سده. این جشن ها بی گمان در آغاز برای یادآوری فصل ها و تنظیم برنامه های کشاورزی بوده است و با گذشت زمان، مناسبت ها و داستان های دیگر به آن افزوده شده است. "


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف