پیر ِ شالیار و سیاوشان

" آثاری از اسطوره ی سیاوش در مراسم پیر شالیار (شهریار) ِ کردستان (اورامان تخت) باقی مانده است. این نشانه ها بسیار جسته گریخته و سطحی است و تنها نام ها* راهنمای ما است.

بر اساس اعتقادهای اورامان تخت، دو پیر شالیار وجود داشته اند، یکی پسر جاماسپ از پیروان زردشت که او را از پیشوایان آئین زردشتی و مبلغ آن در اورامان می شمارند. این پیر درباره ی مذهب زردشتی کتاب نوشته که به "معرفت پیر شالیار" معروف است. در ادبیات کردی اورامی، اشعاری درباره ی این پیر و کتاب او که در حدّ اوستا اهمیت داشته وجود دارد. 

اما پیر شالیاری که یادبود جشن عروسی او هرساله در دهم و یازدهم بهمن ماه در اورامان تخت برگزار می شود، پیر شالیار دوم است که به روایت اهالی اورامان تخت در قرن پنجم هجری می زیسته و در سال ۴۸۰ پیامبر اسلام را به خواب دیده است و فردای آن روز اسلام آورده، نام خود را به مصطفی پسر خداداد تغییر داده و در معرفت پیر شالیار دست برده و قسمت هایی را که با اسلام همسویی نداشته حذف کرده است. هرچند مراسمی که برای پیر شالیار گرفته می شود، به شدت یادآور آئین های دین مهر است، اما بخشی از آن با اسطوره ی سیاوش گره خورده است...

...سالانه جشن سالگرد عروسی پیر شالیار در بهمن ماه تکرار می شود، اما از آنجا که جمخانه یا خانقاه محل انجام مراسم گور است و زنان حق ورود به آن را ندارند و از آنجا که شهریار از القاب مهر است، روشن است که مراسمی آئینی و متعلق به دین مهر است که با عناصر دیگری از جمله گوشه ای از اسطوره ی سیاوش گره خورده است. احتمال دارد که آئین سیاوش و آئین مهر، مجموعاً در مراسم پیر شالیار خلاصه شده و رنگ و روی اسلامی یافته باشد. در سیاوشان های آسیای مرکزی، مهر هم وجود دارد." 

* در داستان پیر شالیار(شهریار) ِ دوم، بخارا و شخصی به نام شالیار سیاو(شهریار سیاه) نقش ویژه دارند و همین اسامی برای یادآوری سیاوش کافی است. "در کردی عزا و عزای سیاوش را "سوسیا" یا "سوسیاو" می گویند. " 

سیاوشان

سیاوش در فرهنگ کشاورزی آسیای مرکزی

" سیاوش در میان خدایان آسیای مرکزی، اگر نه خدا، بلکه نماد باروری و زایشِ دوباره است. البته در ساخت مذاهب قدیم، معمولاً خدایان جا عوض می کنند یا دست کم نقش خود را به دیگری واگذار می کنند؛ مثلاً خدای آفریننده، پس از آفرینش ِ جهان، کار را به خدای باروری می سپارد و پس از آن، در آفرینش، تنها باروری، زایش و مرگ وجود دارد، بنابراین سیاوش به عنوان خدا یا نماد باروری و زایش، جای یکی از خدایان ِ پیشین (کهن تر) را گرفته است و از همین راه است که سیاوش به خدایی می رسد. 

گذشتن سیاوش از آتش نیز در همین معنی است. آتش، نماد پاییز و زنده بیرون آمدن سیاوش، نماد گذشتن از پاییز و رویش دوباره در بهار است؛ از این لحاظ، آتش در اینجا هیچ ربطی به آیین زردشتی ندارد. در اساطیر گیاهی این چنین پدیده هایی هست، نمونه ی دیگر آن، گذشتن ابراهیم از آتش است. این اسطوره در تمام ایران پذیرفته شده بود، زیرا بافت اجتماعی تا قرن ها و بلکه هزاره ها چندان تفاوتی نداشت و دست کم بنیاد معیشت بر کشاورزی و دامداری بود. "

سیاوشان

رابطه ی سیاوش و اسب

" رابطه ی ریشه ی نام سیاوش و ارتباط دائمی او با اسپ، اجازه می دهد اعتقاد داشته باشیم که در زمان های کهن و در آیین توتمی، او را به شکل اسپ تصویر می کرده اند. تحول سیاوش به سوار، نتیجه ی آنتروپومورفیزم* است. این قابل قبول است که تصور کنیم هر خوارزمی که می مرُد، سیاوش می شد ( یا شکل او را می یافت ) همان گونه که مثلاً هر مصری که می مُرد، به خدای آن سرزمین، "ازیریس"** تبدیل می شد.

* انسان انگاری.

** خدای جهان ِ زیرزمینی در دینِ مصر باستان.

سیاوشان

سیر تاریخی اسطوره ی سیاوش (پیدایش توتم اسپ)

" شواهدی آشکار، حکایت از آن دارد که سیاوش، نخست اسپ (اسب) بوده و از آن جا که آثار آن مخصوصاً در آیین تدفین مردگان بارزتر است، به اعتقادی توتمیک تعلق دارد...

...در این که آسیای مرکزی از گاهواره های تمدن است، تردیدی نیست. ایجاد شبکه ی آبیاری در سرزمین ِ دشواری چون آسیای مرکزی، عامل پدید آمدن، پروردن، تحوّل و گستردن ِ اسطوره ی سیاوش است.. دو رود سیر دریا و آمو دریا با شعبات فراوان و عبور از سرزمین های متنوع، بستر مناسبی برای رشد انسان در این ناحیه بوده است. می دانیم که باورهای توتمیک در دوره های مشخصی از زندگی انسان شکل می گیرد و در هر صورت و به طور عمده متعلق به دوره های پیش از فلز، مخصوصاً از دوره ی شکار و گردآوریِ غذا از کهن سنگی نا دوره ی نوسنگی است. عهد کشاورزی نیز متعلق به دوره ی نوسنگی است؛ بنابران شکل توتمیک سیاوش بایستی در همین دوره و اسطوره ی کشاورزیِ آن، در دوره ی نوسنگی شکل گرفته باشد، امّا بی شک در دورانی طولانی، یعنی تا دوره ی ساسانی (نهایتاً شاید قرن چهارم میلادی) باقی مانده باشد. "

سیاوشان

کهن ترین یادگارِ اسطوره ی سیاوش

" کهن ترین یادگار اسطوره ی سیاوش، از دوره ی نوسنگی و دقیقاً سه هزار سال پیش از میلاد است. آلکساندر مونگیت، در حوالی سمرقند، سنگ نگاره ای از این تاریخ به دست آورده است که آیین سوگ سیاوش بر آن به روشنی کنده شده است... "

سیاوشان