" در تاریخ، از دو نوروز بزرگ و کوچک یاد شده. نوروز بزرگ، روز ششم فروردین است که بنابر سنت، زادروز خجسته ی زرتشت می شود...
... روز ششم فروردین، یعنی خرداد روز، از احترام و تقدسی خاص بهره مند بوده است که هنوز میان زرتشتیان اثرات ویژه ی آن باقی است. برابر با یک رساله ی پهلوی، حوادث بسیاری از آغاز خلقت به بعد در چنین روزی روی داده. بزرگترین ِ این حوادث، تولد زرتشت در چنین روزی می باشد.
بنابر اشاراتی، ایرانیان از روزگاری بسیار دور، اساس تقسیم سال و ماه را بر پنجه می نهادند، چنان که هر ماه را به شش پنجه و سال ۳۶۰ روزه را به ۷۲ پنجه یا خمسه بخش می کردند. مورخانی چون ابوریحان و موسی بن عیسی الکسروی به این مسأله اشاره دارند که منسوب به جمشید است و این تقسیم در رابطه است با پنجه ی اول فروردین و آغاز پنجه ی دوم که روز خرداد یا ششمین روز است از این ماه...
... در کهن ترین روش گاهشماری ِ ایران که از آن آگاهی داریم، سال دوازده ماه داشت و هر ماه سی روز و به عبارت دیگر، سال ۳۶۰ روز بود. اردشیر پاپکان، پس از جلوس به مسند شاهی (سال۲۲۴ م) از جمله تغییراتی که به وجود آورد، اصلاح تقویم بود. به این ترتیب که با وارد کردن پنج روز اضافی به سال، آن را ۳۶۵ روز کرد، تا هم گاهشماری دقیق تر انجام گیرد و هم تطابق تقویم و طبیعت کامل تر شود. این تغییر در تقویم روشن است که باعث بروز آشفتگی هایی در امر گاهشماری در نزد توده ی مردم شد، و بدین سبب به دو گروه اصلاح طلب که موافق تغییر در ساختار گاهشماری بودند، و سنت گرا که مخالف آن بودند شکل بخشید. مردم در روز آخر اسفند و پس از برگزاری آخرین گاهنبار منتظر بودند که مانند همیشه در روز بعد، نوروز را جشن بگیرند اما برابر با فرمان عمومی باید صبر می کردند تا نخست آن پنج روز سپری شود. اصلاح طلبان پس از گذشت آن پنج روز، نوروز را در اول فروردین -روز هرمزد- جشن می گرفتند، اما آن پنج روز اضافی را طبق عادت حساب می کردند و به این ترتیب نوروز ِ آنان با ششم فروردین برابر می شد، یعنی خرداد روز. این چنین جشن گرفتن نوروز در یک زمان، اما در دو تاریخ متفاوت موجب پیدایش دو نوروز شد: نوروز بزرگ یا خاص در ششم فروردین و نوروز کوچک، خرده یا عام در اول فروردین. این دوگانگی و دو روز بودن ِ یک جشن، به جشن هایی دیگر نیز چون "مهرگان" و "گاهنبارها" سرایت کرد و این امر بر اثر احتساب همان پنج روز اضافی ناگزیر بود.
به نظر می رسد برای ایجاد سازشی میان دو گروه بود که هرمزد نوه ی اردشیر، دو نوروز را به هم پیوست و روزهای میانشان را نیز جشن گرفت و از اینجاست که طول برگزاری جشن ها را پنج روز دانسته اند، حال آن که نوروز ( از ادامه ی شادی و آیین ها در روزهای پس از آن که بگذریم) در اصل یک روز بوده است. "
جشن های آب
