چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۴ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «آتش» ثبت شده است

" در جنگل های کامبوج، دو حاکم مرموز می زیند که به شاه آتش و شاه آب مشهورند. نقش شاهانه ی آنها جنبه ی کاملاً رازورزانه یا روحی دارد؛ هیچ نوع اقتدار سیاسی ندارند؛ روستاییان ِ ساده ای هستند که با عرق جبین و پیشکشی های مؤمنان امرار معاش می کنند. بنا به گزارشی، آنها در انزوای مطلق زندگی می کنند، هرگز همدیگر را و صورت انسانی را نمی بینند. به طور متوالی در هفت برجی که بر هفت کوه ساخته شده است زندگی می کنند و هر سال از برجی به برج دیگر نقل مکان می کنند. مردم مخفیانه می آیند و چیزی مورد نیاز معیشتی شان را بر سر راه شان قرار می دهند. سلطنت شان هفت سال طول می کشد، یعنی مدتی که برایاقامت متوالی در همه ی برج ها لازم است؛ اما اغلب شان پیش از سرآمدنِ این مدت می میرند
مردم هنگام عبور ِ این شاهان ِ مرموز در برابرشان به خاک می افتادند، زیرا در غیر این صورت گردبادی مهیب شهر را در کام می کشید. شاهان آتش و آب، همچون بسیاری دیگر از شاهان مقدس، نباید به مرگ طبیعی بمیرند، زیرا به شهرت شان لطمه می خورد. هم چنین وقتی یکی شان سخت بیمار باشد، ریش سفیدان مشورت می کنند و اگر فکر کنند که درمان شدنی نیست، با خنجر می کشندش. پیکرش را می سوزانند و خاکسترش را با احترام جمع می کنند و تا پنج سال در ملأ عام از آن تجلیل می کنند. "


  • چ.الف
" کتاب مقدس از چیزهایی است که بر سفره می نهند. زرتشتیان اوستا و مسلمانان قرآن و یهودیان تورات را به عنوان تیمّن و تقدس بر سفره می گذارند. آتش در اغلب مراسم دینی و ملی و جشن ها و مراسم، عنصر اصلی محسوب می شد؛ آتشدان بعدها به شمعدان و چراغ تبدیل گشت. نان نشان برکت بود. تخم مرغ نیز در سفره ی نوروزی، نشان نطفه و نژاد است، چون آخرین روز سال، جشن آفرینش آدمیان محسوب می شود. سنجد نشان عشق و دلدادگی و زایش و توالد است. ماهی که نشان برج حوت (=ماهی) یا اسفند که سپری شده. سیب میوه ای است با راز و رمز عشق و زایش. انار که میوه ی درختی مقدس است نزد ایرانیان. سکه های تازه ضرب که نشان برکت و ثروت و دارندگی است. گل بیدمشک که نمایشگر امشاسپند سپندارمذ و گل ویژه ی اسفند ماه است. نارنج که گوی مانند چون زمین است در ظرفی از آب. و دانه های مقدس اسپند که بخوری بسیار جالب توجه است و نشانه ای از امشاسپند سپندارمذ. " 

  • چ.الف

سیاوش در میان خدایان آسیای مرکزی، اگر نه خدا، بلکه نماد باروری و زایشِ دوباره است. البته در ساخت مذاهب قدیم، معمولاً خدایان جا عوض می کنند یا دست کم نقش خود را به دیگری واگذار می کنند؛ مثلاً خدای آفریننده، پس از آفرینش ِ جهان، کار را به خدای باروری می سپارد و پس از آن، در آفرینش، تنها باروری، زایش و مرگ وجود دارد، بنابراین سیاوش به عنوان خدا یا نماد باروری و زایش، جای یکی از خدایان ِ پیشین (کهن تر) را گرفته است و از همین راه است که سیاوش به خدایی می رسد. 

گذشتن سیاوش از آتش نیز در همین معنی است. آتش، نماد پاییز و زنده بیرون آمدن سیاوش، نماد گذشتن از پاییز و رویش دوباره در بهار است؛ از این لحاظ، آتش در اینجا هیچ ربطی به آیین زردشتی ندارد. در اساطیر گیاهی این چنین پدیده هایی هست، نمونه ی دیگر آن، گذشتن ابراهیم از آتش است. این اسطوره در تمام ایران پذیرفته شده بود، زیرا بافت اجتماعی تا قرن ها و بلکه هزاره ها چندان تفاوتی نداشت و دست کم بنیاد معیشت بر کشاورزی و دامداری بود. "


سیاوشان

  • چ.الف

   " برگزاری جشن سده در گردهمایی زردشتیان انجام می پذیرد. ولی چنان که از کتاب ها و سندهای تاریخی و اسطوره ای بر می آید، پیدایش و برگزاری این جشن، جنبه ی دینی نداشته است...

...دکتر مهرداد بهار در این زمینه می نویسد:  تا آن جا که از اساطیر و متون ایران باستان و میانه بر می آید، سده از جمله آیین هایی نبوده است که در ایران باستان و در ادبیات زردشتی ِ اعصار کهن، رسمیتی داشته باشد. در اوستا و نوشته های پهلوی از آن ذکری نرفته است (...) ولی می توان باور کرد که خود آیینی بس کهن بوده...

... این که برخی از مسلمانان و نیز زردشتیان، جشن سده را از مناسک و آیین های دینی زردشتیان دانسته اند، می تواند به این علت باشد که احترام به آتش و کوشش در پاکیزه نگاه داشتن و نیالودن آن در همه ی کتاب های دینی زردشتیان سفارش شده، در اوستا دارای حرمت ِ زیاد است، در آتشکده رو به آتش مقدس نیایش می کنند* و در ادبیات فارسی، "آتش" و "زردشتی" به هم پیوسته است...

...خانم مری بویْس، شرق شناسی که در ادبیات و فرهنگ کهن ایران و کیش زردشتی متبحر و صاحب نظر است، می نویسد:  جشن سده که با زردشتی همخوانی دارد، ظاهراً در آغاز، جشنِ آتش بوده ( در میان سایر ملت ها نیز فراوان دیده می شود ) که در میانه ی زمستان، به این نیت برگزار می شود، تا نیروهای سرما و تاریکی را عقب زده، خورشید را مدد دهند تا دوباره نیرومند شود(...) یکی از هدف های این جشن، گرم کردن آب ها بود، تا دیو یخبندان نتواند آب ها را منجمد کرده و دنیا را در چنگال مرگ آور خود بفشارد...

...شاید نیازی به گفتن نباشد که وارث حقیقی جشن سده (جشن پیدایش آتش) و نیز نوروز و مهرگان، همه ی ایرانیانند. میراثی که از نظر زمانی، پیشینه اش از دیانت اسلام و مسیحی و یهودی و زردشتی فراتر می رود. میراثی که به بسیاری از کشورهای همسایه نیز راه یافت. "

* آتشکده برای نگهداری آتش، پیش از زردشت نیز وجود داشته. مقدسی از ۱۰ آتشکده ی بزرگ، پیش از ظهور زردشت نام می برد و بنای نخستین آتشکده را به فریدون نسبت می دهد. 


مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده در عصر حاضرزمان برگزاری جشن سدهشرکت کنندگان در جشن سدهروند سوزاندن سدهجشن های باستانی و اسطوره ای


آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف