نمادها و کنایه های سفره ی هفت سین

" کتاب مقدس از چیزهایی است که بر سفره می نهند. زرتشتیان اوستا و مسلمانان قرآن و یهودیان تورات را به عنوان تیمّن و تقدس بر سفره می گذارند. آتش در اغلب مراسم دینی و ملی و جشن ها و مراسم، عنصر اصلی محسوب می شد؛ آتشدان بعدها به شمعدان و چراغ تبدیل گشت. نان نشان برکت بود. تخم مرغ نیز در سفره ی نوروزی، نشان نطفه و نژاد است، چون آخرین روز سال، جشن آفرینش آدمیان محسوب می شود. سنجد نشان عشق و دلدادگی و زایش و توالد است. ماهی که نشان برج حوت (=ماهی) یا اسفند که سپری شده. سیب میوه ای است با راز و رمز عشق و زایش. انار که میوه ی درختی مقدس است نزد ایرانیان. سکه های تازه ضرب که نشان برکت و ثروت و دارندگی است. گل بیدمشک که نمایشگر امشاسپند سپندارمذ و گل ویژه ی اسفند ماه است. نارنج که گوی مانند چون زمین است در ظرفی از آب. و دانه های مقدس اسپند که بخوری بسیار جالب توجه است و نشانه ای از امشاسپند سپندارمذ. " 

جشن های آب

خوان نوروزی

" این سفره را در روز نخست فروردین یا در روز ششم فروردین می گستردند. در این سفره همه چیز کنایت آمیز و نشانواره است که موجد خیر و برکت و آبسالی گردد. استاد پورداوود این سفره را همان خوانی که جهت فروهران می گستردند می داند: " هنوز هم در ایران در این اوقات، خانه می آرایند، همه جا را پاک می کنند، رخت نو می پوشند، بوی خوش بخور می دهند، گل و شیرینی و شربت می نهند، دعا می کنند و نماز می گزارند و در خوانچه ای هفت چیز که اسم شان با حرف سین* شروع شده باشد، مثل : سیم و سیب و سنجد و غیره می گذارند. این عدد هفت که از زمان قدیم مقدس بوده، اشاره به هفت امشاسپندان ** و یا بزرگترین فرشتگان مَزْدَیَسْنا می باشد. بی شک این رسوم که از روزگاران کهن به یادگار مانده، اساساً برای این بوده که فروهرهای مقدسین و نامداران و درگذشتگان ِ خانواده که از آسمان فرود آمده و چند روزی به رسم سرکشی در روی زمین می گذرانند، از خانه و زندگانی بستگان و از دین داری و پرهیزگاری و داد و دهش ِ بازماندگان ِ خویش خشنود گشته و از درگاه خداوند خوشی و تندرستی ِ آنان را بخواهند. " 

* " اینکه چرا این سفره هفت سین نامیده شده، باید امری تازه و مستحدث از سده ی چهارم و پنجم هجری باشد. اغلب امروزه می گویند و بر آنند که منظور از هفت امشاسپند در آیین زرتشت است."

** " این هفت مَلِک یا ایزد بزرگ عبارتند از: وُهومَنَه یا بهمن. اَشَه وَهیشْتَه یا اردیبهشت. خْشَتْرَوَئیرْیَه یا شهریور. سْپِنْتَ آرْمَئی تی یا سپندارمذ. هَئورْوَتات یا خرداد. اَمِرْتات یا اَمُرداد. که در رأس این شش ایزد، سْرَئوُشَه- سروش یا خود ِ اهورامزدا قرار دارد. این ها صفات اهورامزدا هستند که تشخصی یافته اند. هفت سْپِنْتَه یا هفت مقدس هستند. چون به صفت (سپنته) یعنی مقدس نامزدند و در دیانت زرتشتی اهمیت ویژه ای دارند، این اندیشه به وجود آمد که هفت سین، به موجب شمار این مقدسان و صفت شان در خوان نوروزی قرار دارد. "

جشن های آب

سفره ی هفت سین

" رسم و باوری کهن است که همه ی اعضای خانواده در موقع سال تحویل ( لحظه ی ورود خورشید به برج حمل )، در خانه و کاشانه ی خود، در کنار سفره ی هفت سین گرد آیند.

در سفره ی سفید رنگ هفت سین، هفت روییدنی خوراکی است که با حرف "س" آغاز می شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی ها و فراورده های کشاورزی است- چون سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر*،سرکه، سمنو و مانند این ها. افزون بر آن؛ آینه، شمع، ظرفی شیر، ظرفی آب که نارنج در آن ست، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغی روی آینه**، ماهی ( ماهی قرمز)***، نان، سبزی، گلاب، گل، سنبل، سکه و کتاب دینی ( مسلمانان قرآن و زردشتیان اوستا و ...) نیز زینت بخش سفره ی هفت سین است. این سفره در بیشتر خانه ها تا روز سیزده گسترده است. در برخی نوشته ها از سفره ی هفت شین( هفت روییدنی که با حرف شین آغاز می شود) سخن رفته و آن را رسمی کهن تر دانسته اند ****. 

در ریشه یابی واژه ی هفت سین نظرهای دیگری چون هفت چین ( هفت روییدنیِ از کشتزار چیده شده) و هفت سینی از فراورده های کشاورزی نیز بیان شده است.

پراکندگی نظرها ممکن است به این سبب باشد که در کتاب های تاریخی و ادبی کهن اشاره ای به هفت سین نشده و از دوره ی قاجاریه است که درباره ی باورها و رفتارها و رسم های عامیانه ی مردم تحقیق و بحث و اظهار نظر آغاز شده است."

* برخی از خانواده های زردشتی در سفره ی هفت سین، سیر نمی گذارند، که بد بو و " انگره مینو " ( مربوط به روان بد ) است.

**بازمانده ی این باور که در موقع سال تحویل، تخم مرغی که روی آینه است، می چرخد. 

*** قدحی آب که ماهی در آن می چرخد، نماد شادکامی در موقع سال تحویل است. این که رنگ ماهی قرمز باشد، رسمی جدید است.

**** می گویند پیش از این، هفت شین بوده و با آمدن اسلام، هفت سین شده، تا به جای شراب، بتوان "سرکه" بر سفره گذاشت. این سخن بایستی بی پایه باشد، چون نه سندی در دست است و نه در بین زردشتیان این رسم هست و از این گذشته، واژه ی "شراب" خود عربی است و بایستی با اسلام وارد زبان فارسی شده باشد. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز