چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۵۵ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز» ثبت شده است

" امروز، در تهران و برخی شهرهای مرکزی ایران، سبزی پلو ماهی خوردن در شب ِ نوروز و رشته پلو در روز نوروز رسم است. و شاید بتوان گفت که غذای خاص نوروز در این منطقه است. "پلو" در شهرهای مرکزی و شهرهای کویری ایران ( می توان گفت غیر از گیلان و مازندران در همه ی شهرهای ایران ) تا چندی پیش، غذای جشن ها، غذای مهمانی و نشانه ی رفاه و ثروتمندی بود. و این "بهترین" غذا، خوراک ِ خاص ِ همه ی مردم- فقیر و غنی-  در شبِ نوروز بود...

...با پیدایش و گسترش ِ رسانه های گروهی صنعتی  امروز، چون روزنامه ها، رادیو و تلویزیون و وجود برنامه های گوناگون در معرفی جشن ها و آیین های کهن، نوعی یکنواختی در فراهم آوردن ِ وسیله ها و برگزاری مراسم، در همه ی شهرها و استان ها به وجود آمده است. بی گمان تبلیغات ِ موسسه های تولید کننده ی کالاها نیز عاملی مؤثر در این یکنواختی هاست. "


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" این باور ِ کهن را در نوشته ها، توصیه ها و توصیف های نوروزی، همواره می بینیم که: از طبیعت پیروی کنیم، از درختان یاد بگیریم و با آمدن بهار، لباس نو بپوشیم که شگون ِ شادمانی و آرامش است. " 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" رسم و باوری کهن است که همه ی اعضای خانواده در موقع سال تحویل ( لحظه ی ورود خورشید به برج حمل )، در خانه و کاشانه ی خود، در کنار سفره ی هفت سین گرد آیند.

در سفره ی سفید رنگ هفت سین، هفت روییدنی خوراکی است که با حرف "س" آغاز می شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی ها و فراورده های کشاورزی است- چون سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر*،سرکه، سمنو و مانند این ها. افزون بر آن؛ آینه، شمع، ظرفی شیر، ظرفی آب که نارنج در آن ست، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغی روی آینه**، ماهی ( ماهی قرمز)***، نان، سبزی، گلاب، گل، سنبل، سکه و کتاب دینی ( مسلمانان قرآن و زردشتیان اوستا و ...) نیز زینت بخش سفره ی هفت سین است. این سفره در بیشتر خانه ها تا روز سیزده گسترده است. در برخی نوشته ها از سفره ی هفت شین( هفت روییدنی که با حرف شین آغاز می شود) سخن رفته و آن را رسمی کهن تر دانسته اند ****. 

در ریشه یابی واژه ی هفت سین نظرهای دیگری چون هفت چین ( هفت روییدنیِ از کشتزار چیده شده) و هفت سینی از فراورده های کشاورزی نیز بیان شده است.

پراکندگی نظرها ممکن است به این سبب باشد که در کتاب های تاریخی و ادبی کهن اشاره ای به هفت سین نشده و از دوره ی قاجاریه است که درباره ی باورها و رفتارها و رسم های عامیانه ی مردم تحقیق و بحث و اظهار نظر آغاز شده است."

* برخی از خانواده های زردشتی در سفره ی هفت سین، سیر نمی گذارند، که بد بو و " انگره مینو " ( مربوط به روان بد ) است.

**بازمانده ی این باور که در موقع سال تحویل، تخم مرغی که روی آینه است، می چرخد. 

*** قدحی آب که ماهی در آن می چرخد، نماد شادکامی در موقع سال تحویل است. این که رنگ ماهی قرمز باشد، رسمی جدید است.

**** می گویند پیش از این، هفت شین بوده و با آمدن اسلام، هفت سین شده، تا به جای شراب، بتوان "سرکه" بر سفره گذاشت. این سخن بایستی بی پایه باشد، چون نه سندی در دست است و نه در بین زردشتیان این رسم هست و از این گذشته، واژه ی "شراب" خود عربی است و بایستی با اسلام وارد زبان فارسی شده باشد. 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در ایران کهن، "بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام برپا می شد، بر ستونی گندم، بر ستونی جو و به ترتیب، برنج، باقلا، کاجیله *، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، عدس و ماش می کاشتند و در ششمین روز فروردین، با سرود و ترنم و شادی، این سبزه ها را می کندند و برای فرخندگی به هر سو می پراکندند."  ابوریحان نقل می کند که: " این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه، هفت صنف از غلات در هفت اسطوانه بکارند و از روییدن این غلات، به خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند." 

امروز در همه ی خانه ها رسم است که ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف های کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و ... دانه هایی چون گندم، عدس، ماش و ... می کارند. موقع " سال تحویل " و روی سفره ی هفت سین، بایستی سبزه بگذارند... 

...این سبزه ها را خانواده ها تا روز سیزده نگه داشته و در این روز، زمانی که برای "سیزده به در" از خانه بیرون می روند، در آب روان می اندازند. "

* کاجیره یا همان گلرنگ.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" یکی از آیین های کهن پیش از نوروز، یاد کردن از مردگان است که به این مناسبت به گورستان می روند و خوراک می برند و به دیگران می دهند. زردشتیان معتقدند که: " روان و فروهر مردگان، هیچ گاه کسی راکه بوی تعلق داشت فراموش نمی کند و هر سال هنگام جشن فروردین به خانه و کاشانه ی خود بر می گردند... 

...یکی از صورت های بر جا مانده ی این رسم، در شهر و روستا، به گورستان رفتن " پنج شنبه ی آخر سال " است، به ویژه خانواده هایی که در طول سال عضوی را از دست داده اند. "


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" آتش افروختن شب چهارشنبه ی آخر سال یا شب چهارشنبه ی آخر صفر* را برخی به قیام مختار نسبت می دهند: 

مختار، سردار معروف عرب، وقتی از زندان خلاصی یافت و به خونخواهی شهیدان کربلا قیام کرد، برای این که موافق و مخالف را از هم تمیز دهد و بر کفار بتازد، دستور داد شیعیانبر بام خانه ی خود، آتش روشن کنند و ان شب مصادف با چهارشنبه ی آخر سال بود و از آن به بعد مرسوم شد."

* "در برخی از شهرهای ایران، از جمله ایلام (نوروز آباد)، تویسرکان، کاشان، زاهدان ( قصبه مود) و... " مراسم چهارشنبه سوری" را در آخرین چهارشنبه ی ماهِ صفر برگزار می کنند. و افروختن آتش نیز از رسم هاست."


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" بی گمان چهارشنبه سوری از رسم های کهن پیش از اسلام نیست. در آن زمان هر یک از روزهای ماه را نامی بود، نه روزهای هفته را. استاد پورداوود در این باره می نویسد: 

آتش افروزی ایرانیان در پیشانی نوروز از آیین های دیرین است (...) شک نیست که افتادن این آتش افروزی به شب آخرین چهارشنبه ی سال، پس از اسلام رسم شده است. چه ایرانیان شنبه و آدینه نداشتند (...) روز چهارشنبه یا یوم الاربعاء نزد عرب ها روز شوم و نحسی است. جاحظ در المحاسن و الاضداد آورده: والاربعاء یوم ضنک و نحس. این است که ایرانیان آیین آتش افروزی پایان سال خود را به شب آخرین چهارشنبه انداختند تا پیش آمدهای سال نو از آسیب روز پلیدی چون چهارشنبه برکنار ماند... 

...یکی از دلیل ها و سندهای دیگری که نشان می دهد چهارشنبه سوری از آیین های پیش از اسلام نیست، می تواند این باشد که مراسم آن در غروب آفتاب روز سه شنبه برگزار می شود. در گاهشماری قمری، آغاز بیست و چهار ساعتِ یک شبانه روز از غروب آفتاب روز پیش است و چهارشنبه سوری، مانند بسیاری از آیین ها، جشن ها و سوگواری های مذهبی، ( چون عید غدیر، نیمه ی شعبان، رحلت حضرت پیامبر (ص)) که بر اساس گاهشماری قمری است، در غروب روز پیش برگزار می شود. نحس بودن چهارشنبه در باورهای عامیانه باعث شده که هنوز بعد از ظهرِ سه شنبه ( یعنی شب چهارشنبه) به احوالپرسی بیمار نمی روند، و پنج شنبه را عامه " شبِ جمعه" می گویند. در صورتی که در آیین های کهن مثل نوروز، مهرگان، سده و ... که بر اساس گاهشماری خورشیدی است، آغاز بیست و چهار ساعت روز، از سپیده دم و یا از نیم شب است. 

آنچه که "چهارشنبه سوری" را به جشن ها و آیین های کهن ایران پیوند می زند، می تواند برگزاری رسم و جشنی به نام "سور"، در روزهای پنجه (خمسه مسترقه) باشد که از آن تا سده ی چهارم، دوره ی سامانیان، آگاهی در دست است."


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز 

  • چ.الف

" در ادبیات فارسی، جشن نوروز را مانند بسیاری دیگر از آیین ها، رسم ها، فرهنگ ها و تمدن ها به نخستین پادشاهان نسبت می دهند. شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری، چون فردوسی، منوچهری، عنصری، بیرونی، طبری، مسعودی، مسکویه، گردیزی و بسیاری دیگر که منبع تاریخی و اسطوره ای آنان بی گمان ادبیات پیش از اسلام بوده، نوروز و برگزاری جشن نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می دانند. " 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" مردم شناسان را عقیده بر این است که محاسبه ی آغاز سال، در میانِ قوم ها و گروه های کهن، از دوران کشاورزی، همراه با مرحله ای از آغاز کشت یا برداشت بوده و بدین جهت است که آغازِ سال نو در بیشتر کشورها و آیین ها در نخستین روزهای پاییز، زمستان و بهار می باشد. " 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" انسان از نخستین سال های زندگی اجتماعی، زمانی که از راه شکار و گردآوری خوراک های گیاهی روزگار می گذراند، متوجه بازگشت و تکرار برخی از رویدادهای طبیعی، یعنی تکرار فصل ها شد. زمان یخ بندان ها، موسم شکوفه ها، هنگام جفت گیری پرندگان و چرندگان را از یکدیگر جدا کرد. نیاز به محاسبه در دوران کشاورزی، یعنی نیاز به دانستنِ زمان کاشت و برداشت؛ فصل بندی و تقویم دهقانی و زراعی را به وجود آورد. نخستین محاسبه ی فصل ها، بی گمان، در همه ی جامعه ها، با گردش ماه، که تغییر آن آسان تر دیده می شد، صورت گرفت. و بالاخره به دلیلِ نارسایی ها و ناهماهنگی هایی که تقویم قمری با تقویم دهقانی داشت، محاسبه و تنظیم تقویم بر اساس گردش خورشید صورت گرفت. " 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف