چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۵۵ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز» ثبت شده است

" ۱: شب زایش خورشید ( مهر ) است؛ از باورهای دینی کهن،

۲: بلندترین شب سال، یعنی طولانی ترین تاریکی است؛ نشانه ی اهریمنی ِ شوم و ناخوشایند که از فردا به کوتاهی می گراید. 

۳: پایان ِ برداشت ِ محصول صیفی و آغاز فصل استراحت در جامعه ی کشاورزی است. همه ی قشرها و گروه هایی که از فراورده های کشاورزی و تلاش کشاورزان بهره مندند، در جشن نخستین روز دی ماه و برداشت محصول، در شگون و شادی کشاورزان شرکت می کنند. " 


 مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره اییلدایلدا و تولد عیسی مسیحیلدا در عصر حاضرخوراک شب یلدا. یلدا و فال حافظ


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در سده ی چهارم میلادی، بر اثر اشتباهی که در محاسبه ی کبیسه ها رخ داد، روز ۲۵ دسامبر را (به جای ۲۱ دسامبر) روز تولد میترا دانسته و تولد عیسی مسیح را نیز در این آغاز سال قرار دادند. بنابر این نوئل* اروپایی همان شب یلدا است، و نوئل واقعی، یعنی انقلاب شتوی** در ۳۰ آذر برابر با ۲۱ دسامبر است.

یلدا لغت سریانی است و به معنی میلاد عربی، و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می کرده اند، از این رو، بدین نام نامیده اند. باید توجه داشت که جشن میلاد مسیح که در ۲۵ دسامبر تثبیت شده، طبق تحقیق، در اصل جشن ظهور میترا بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلادی آن را روز تولد عیسی قرار دادند. یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز و درازترین شب سال است. و در آن شب یا نزدیک بدان، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و قدما آن را سخت شوم و نامبارک می انگاشتند. در بیشتر نقاط ایران در این شب مراسمی انجام می شود. 

* "سالروز تولد مسیح".

** انقلاب شتوی یا انقلاب زمستانی که آغاز زمستان است. پس از انقلاب شتوی، طول روزها بلندتر می شود. انقلاب شتوی منشأ بسیاری از جشن ها و آیین های باستانی در فرهنگ ها و تمدن های بشری است. شب یلدا، حنوکا و کریسمس از جمله ی این مراسم است. 


 مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره اییلداانگیزه های پایدار ماندن جشن یلدایلدا در عصر حاضرخوراک شب یلدا. یلدا و فال حافظ


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" واژه ی یلدا سریانی و به معنی ولادت است. ولادت خورشید ( مهر، میترا ) و رومیان آن را ناتالیس اَنویکْتوس یعنی روز تولد (مهر) شکست ناپذیر نامند. 

بنا بر باور پیشینیان، در پایان این دراز شب، که اهریمنی و نامبارکش می دانستند ( و می دانند )، تاریکی شکست می خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می شود و روزها رو به بلندی می نهد.

زایش خورشید و آغاز دی را آیین ها و فرهنگ های بسیاری از سرزمین های کهن آغاز سال قرار دادند، به شگون روزی که خورشید از چنگ شب های اهریمنی نجات می یافت و روزی مقدس برای مهرپرستان بود. 

این جشن و آیین، در حدِ جشن نوروز و به روایتی، خود جشن نوروز و سال نو بوده است. "


 مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره اییلدا و تولد عیسی مسیح. انگیزه های پایدار ماندن جشن یلدایلدا در عصر حاضرخوراک شب یلدا. یلدا و فال حافظ


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" ماه مهر و مهرگان، در جامعه ی کشاورزی، فصل و زمان برداشت، انباشتن فراورده ها، پرداختن خراج و مالیات، اندوختن نیازمندی های زمستانی و گرمی بازارهای موسمی بوده که هنوز - هرچند نه به نام مهرگان - برگزار می شود. 

و نیز با تحول و دگرگونی ای که با گذشت سده ها و هزاره ها در برگزاری جشن و آیین ها - مانند همه ی پدیده ها و زمینه های فرهنگی - روی داده و می دهد، جشن مهرگان تنها به این عنوان که نام روز با نام ماه یکی است برگزار نمی شود، بلکه بیشتر داستان و اسطوره ی قیام کاوه آهنگر در برابر بیدادگری های ضحاک است که یادمان این جشن نمادین می باشد.

بی گمان، باور و اعتقاد به ایزد مهر و آیین های مهری ( میترایی ) که پیش از زردشت، در هند و ایران وجود داشته، به ماه مهر و جشن مهرگان، سیمای دینی بیشتری افزوده بود. "


مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن مهرگان. جشن مهرگان در زمان حاضر.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در دو سده ی اخیر از برگزاری جشن مهرگان، آگاهی در دست نیست. جشن و آیین مهرگان، از نظر زمانی نیز با تغییر تقویم، در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی، تغییر کرد. بدین معنی که ۵ روز " پنجه= خمسه " (که پس از ۱۲ ماه سی روزه برای رسیدن به ۳۶۵ می آمد) حذف و ۶ ماه اول سال ۳۱ روز گردید. از آن پس، در بسی از تقویم ها، مهرگان، به جای ۱۶ مهر در ۱۰ مهر آمده، یعنی در صد و نود و ششمین روز سال بر اساس تقویم پیشین.

در ماهنامه ها و هفته نامه های ادبی و اجتماعی سده ی اخیر، مهرگان حضور دارد. بدین معنی که مقاله، پژوهش، شعر، به مناسبت مهر و مهرگان- به ویژه در نشریه هایی که در ماه مهر منتشر می شود- کم نیست. 

دکتر بهرام فره وشی از برگزاری مهرگان، به عنوان جشنی خانوادگی، در بین زردشتیان یزد و کرمان خبر می دهد.

جشن آغاز سال تحصیلی دانشگاه تهران، که در نیمه ی اول مهر ماه است، در برخی از سال ها در دهم یا شانزدهم مهر ( مهرگان ) برگزار می شد. 

زمان برگزاری آیین قالی شویان در مشهد اردهال را جلال آل احمد، با مهرگان هم پیوند می داند. "


مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ایجشن مهرگانماه مهر و مهرگان


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" رفتارها و گفتارهای هنگام سال تحویل و روز نوروز، به باورعامیانه، می تواند اثری خوب یا بد برای تمام روزهای سال داشته باشد. برخی از این باورها را در کتاب های تاریخی نیز می یابیم و بسیاری دیگر باورهای شفاهی است و در شمار فولکلور جامعه است که در خانواده ها به ارث رسیده است: 

- کسی که در هنگام سال تحویل و روز نوروز لباس نو بپوشد، تمام سال از کارش خرسند خواهد بود.

- موقع سال تحویل از اندوه و غم فرار کنید تا تمام سال غم و اندوه از شما دور باشد.

- روز نوروز دوا نخورید، بد یمن است.

- هر کس در بامداد نوروز، پیش از آن که سخن گوید، شکر بچشد و با روغن زیتون تن خود را چرب کند، در همه ی سال از بلاها سالم خواهد ماند.

- هر کس بامداد نوروز، پیش از آن که سخن گوید، سه مرتبه عسل بچشد و سه پاره موم دود کند، از هر دردی شفا یابد.

- کسانی که مرده اند، سالی یکبار، هنگام نوروز، "فروهر" آن ها به خانه بر میگردد. پس باید خانه را تمیز، چراغ را روشن و با سوزاندن کندر و عود خوش بو کرد.

- روز نوروز باید یک نفر " خوش قدم " اول وارد خانه شود. زنان  " خوش قدم " نیستند.

- اگر قصد سفر دارید، پیش از سیزده سفر نکنید. روز چهاردهم سفر کردن خیر است.

- روز سیزده کار کردن، نحس است.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" پیشینه و انگیزه ی برگزاری سیزده بدر هرچه باشد*، درهمه ی شهرها و روستاها و عشیره های ایران، سیزدهمین روز فروردین، رسمی است که بایستی از خانه بیرون آمد و به باغ و کشتزار رو آورد و به اصطلاح نحسی روز سیزده را بدر کرد. خانواده ها در این روز به صورت گروهی- و گاه چند خانواده با هم- غذای ظهر را آماده کرده و نیز آجیل ها و خوردنی های سفره ی هفت سین را با خود برداشته، به دامان صحرا و طبیعت می روند و سبزه ی هفت سین را با خود برداشته و به آب روان می اندازند. به دامن صحرا رفتن، شوخی کردن، بازی کردن، دویدن، تاب خوردن و در هر حال جدی نبودن، از سرگرمی ها و ویژگی های روز سیزده است. گره زدن سبزه، به نیت باز شدن گره دشواری ها و برآورده شدن آرزوها، از جمله بیرون کردن نحسی است. این باور، معروف است که "سبزه گره زدن" ِ دختران "دم بخت"، شگونی برای ازدواج و همسریابی** می باشد. در فرهنگ اساطیر (تالیف دکتر محمد جعفر یا حقی)، برای رسمهای سیزده بدر، معنی های تمثیلی آورده: 

" شادی و خنده در این روز، به معنی فرو ریختن اندیشه های تیره و پلیدی، روبوسی نماد آشتی و به منزله ی تزکیه، خوردن غذا در دشت نشانه ی فدیه ی گوسفند بریان، به آب افکندن سبزه های تازه رسته نشانه ی هدیه به ایزد آب یا "آناهید" و گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسل ها، رسم مسابقه ها، به ویژه اسب دوانی یادآور کشمکش ایزد باران و دیو خشکسالی است."

* در پژوهش های مردم نگاری، "چگونه" برگزار شدن ها موضوع مطالعه است و نه "چرا" برگزار شدن ها.

** در فوکلور عامیانه، دختران در هنگام گره دن سبزه، این شعرها را می خوانند: سیزده بدر، سال دگر، خانه ی شوهر، بچه بغل. 


مطالب مرتبط: سیزده بدر و کاتارها. عدد سیزده. سیزده بدر در کتب تاریخی


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" شباهتی که بین سیزده بدر و برخی از رسم های کاتارها ( بازماندگان مانویان در اروپا که ترکیبی از اندیشه های زردشتی، فلسفه ی باستان و مسیحیت دارند ) این پرسش را به ذهن می رساند که آیا هر دو ریشه ی مشترک باستانی ندارند؟ 

کاتارها در روز عید "پاک"* (که برخی از سال ها به روز سیزده فروردین نزدیک است) از خانه بیرون آمده و روز را در دامن صحرا و کنار کشتزار می گذرانند و برای ناهار با خود تخم مرغ می برند. در این روز پنهان کردن تخم مرغ در گوشه و کنار و پیدان کردن آن ها سرگرمی کودکان است. 

سه شباهت، یا سه ویژگی مشترک این دو عبارتند از: 

الف: آغاز محاسبه ی هر دو از آغاز بهار و اعتدال ربیعی است؛

ب: در روز سیزده و عید پاک، کاتارها به صحرا و دامان طبیعت می روند؛

ج: بازی و سرگرمی کودکان با تخم مرغ فقط در روزهای عید بهاری رسم است، نه فصل های دیگر سال.

شباهت دیگر، دروغ های شوخی آمیز روز اول آوریل با شوخی های سیزده بدر است؛ روز اول آوریل، هر چهار سال یکبار مصادف با روز سیزده فروردین است ( و سه سال با دوازده فروردین )."

* عید پاک در نزد مسیحیان، سالروز رستاخیز و زنده شدن حضرت عیسی است. تا قرن چهارم با عید پاک یهودیان ( عید فصح ) همزمان بود. در سال ۳۲۵ میلادی، در شورای کلیسایی، آن را جدا کردند. از آن زمان، عید پاک، با محاسبه ی ماه های خورشیدی و قمری معین می شود. یعنی نخستین یک شنبه، بعد از ماه کامل، پس از رسیدن خورشید به برج حمل.


مطالب مرتبط: سیزده بدرعدد سیزدهسیزده بدر در کتب تاریخی


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" نحس و ناخوشایند بودن عدد ۱۳ و دوری جستن از آن، در بسیاری از کشورها و نزد بسی از ملت ها، باوری کهن است. مسیحیان هیچ گاه سیزده نفر بر سرِ یک سفره غذا نمی خورند*. در باور تازیان، سیزدهمین روز هر ماه ناخوشایند است**.ابوریحان بیرونی در جدول " روزهای مختار و مسعود و مکروه " در ایران کهن، روز سیزدهم ماه تیر را ( که تیر نام دارد) منحوس ذکر کرده است. سال های زیادی فروردین ماه اول تابستان بود. یکی از نویسندگان در خاطره های هفتاد ساله اش از باور مردم شهرِ خود، قزوین، درباره ی سیزده بدر می نویسد: 

" روز سیزده بدر جایز نبود برای دید و بازدید، به یک خانه رفت، هم صاحب خانه به فال بد می گرفت و می گفت نحوست را به خانه ی من آوردند و هم رونده نمی خواست مبتلا به نحوست آن خانه شود. روز سیزده باید به صحرا رفت؛ زیرا آنچه بلا در این سال بیاید، امروز مقدر و تقسیم می شود. پس خوب است ما در شهر و خانه ی خود نباشیم، شاید در تقسیم بلا، فراموش شده و از قلم بیفتیم. ""

* از آنجا که در آخرین غذای حضرت عیسی ۱۳ نفر سرِ سفره بودند و یکی از آنان خیانت کرد و به دشمن خبر داد و منجر به مصلوب شدن حضرت عیسی شد، امروز مسیحیان، ۱۳ نفر بر سر سفره نمی نشینند.

** بسیاری از هواپیماها ( از جمله هما) ردیف ۱۳ ندارد. در شماره گذاری خانه ها از شماره ی ۱۳ پرهیز می کنند. 


مطالب مرتبط: سیزده بدرسیزده بدر و کاتارهاسیزده بدر در کتب تاریخی


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در کتاب های تاریخی و ادبی سدهدهای گذشته که رسم ها، آیین ها و جشن های نوروزی کهن را یاد و یاد داشت کرده اند و نیز در شعرِ شاعران، به ویژه شاعرانِ دوره ی غزنوی -که بیشترین توصیفِ جشن ها را در بر دارد- اشاره ای به " سیزده بدر" نمی یابیم.

پرسش این جاست که اگر در کتاب های تاریخی و ادبی گذشته، اشاره ای به سیزده به در و هفت سین نمی یابیم، آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این که رسمی کهن است و به علت عام و عامیانه بودن، در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان، ارزش و اعتبارِ ثبت و ضبط نداشته است؟

نگارنده ( محمود روح الامینی ) حالت دوم را باور دارد. زیرا رسم و آیینی که بدین گونه در همه ی شهر ها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همه ی قشر های اجتماعی عمومیت دارد، نمی تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد. دیگر این که می دانیم، کتاب های تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را که در حضور شاهان و خاصان ِ دستگاه حکومتی بود، بیان و توصیف می کرد، ولی سیزده بدر، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند ( و نه شاه پسند) بود... 

...شاید نحس بودن هم عاملی برای بیان نکردن بود.


مطالب مرتبط: سیزده بدرسیزده بدر و کاتارها. عدد سیزده.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف