چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

چوغ الف

پاره هایی از لا به لای کتاب ها، در زمینه ی مردم شناسی

نویسندگان

۶۶ مطلب در فروردين ۱۳۹۲ ثبت شده است

" امروز، در تهران و برخی شهرهای مرکزی ایران، سبزی پلو ماهی خوردن در شب ِ نوروز و رشته پلو در روز نوروز رسم است. و شاید بتوان گفت که غذای خاص نوروز در این منطقه است. "پلو" در شهرهای مرکزی و شهرهای کویری ایران ( می توان گفت غیر از گیلان و مازندران در همه ی شهرهای ایران ) تا چندی پیش، غذای جشن ها، غذای مهمانی و نشانه ی رفاه و ثروتمندی بود. و این "بهترین" غذا، خوراک ِ خاص ِ همه ی مردم- فقیر و غنی-  در شبِ نوروز بود...

...با پیدایش و گسترش ِ رسانه های گروهی صنعتی  امروز، چون روزنامه ها، رادیو و تلویزیون و وجود برنامه های گوناگون در معرفی جشن ها و آیین های کهن، نوعی یکنواختی در فراهم آوردن ِ وسیله ها و برگزاری مراسم، در همه ی شهرها و استان ها به وجود آمده است. بی گمان تبلیغات ِ موسسه های تولید کننده ی کالاها نیز عاملی مؤثر در این یکنواختی هاست. "


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" این باور ِ کهن را در نوشته ها، توصیه ها و توصیف های نوروزی، همواره می بینیم که: از طبیعت پیروی کنیم، از درختان یاد بگیریم و با آمدن بهار، لباس نو بپوشیم که شگون ِ شادمانی و آرامش است. " 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" رسم و باوری کهن است که همه ی اعضای خانواده در موقع سال تحویل ( لحظه ی ورود خورشید به برج حمل )، در خانه و کاشانه ی خود، در کنار سفره ی هفت سین گرد آیند.

در سفره ی سفید رنگ هفت سین، هفت روییدنی خوراکی است که با حرف "س" آغاز می شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی ها و فراورده های کشاورزی است- چون سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر*،سرکه، سمنو و مانند این ها. افزون بر آن؛ آینه، شمع، ظرفی شیر، ظرفی آب که نارنج در آن ست، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغی روی آینه**، ماهی ( ماهی قرمز)***، نان، سبزی، گلاب، گل، سنبل، سکه و کتاب دینی ( مسلمانان قرآن و زردشتیان اوستا و ...) نیز زینت بخش سفره ی هفت سین است. این سفره در بیشتر خانه ها تا روز سیزده گسترده است. در برخی نوشته ها از سفره ی هفت شین( هفت روییدنی که با حرف شین آغاز می شود) سخن رفته و آن را رسمی کهن تر دانسته اند ****. 

در ریشه یابی واژه ی هفت سین نظرهای دیگری چون هفت چین ( هفت روییدنیِ از کشتزار چیده شده) و هفت سینی از فراورده های کشاورزی نیز بیان شده است.

پراکندگی نظرها ممکن است به این سبب باشد که در کتاب های تاریخی و ادبی کهن اشاره ای به هفت سین نشده و از دوره ی قاجاریه است که درباره ی باورها و رفتارها و رسم های عامیانه ی مردم تحقیق و بحث و اظهار نظر آغاز شده است."

* برخی از خانواده های زردشتی در سفره ی هفت سین، سیر نمی گذارند، که بد بو و " انگره مینو " ( مربوط به روان بد ) است.

**بازمانده ی این باور که در موقع سال تحویل، تخم مرغی که روی آینه است، می چرخد. 

*** قدحی آب که ماهی در آن می چرخد، نماد شادکامی در موقع سال تحویل است. این که رنگ ماهی قرمز باشد، رسمی جدید است.

**** می گویند پیش از این، هفت شین بوده و با آمدن اسلام، هفت سین شده، تا به جای شراب، بتوان "سرکه" بر سفره گذاشت. این سخن بایستی بی پایه باشد، چون نه سندی در دست است و نه در بین زردشتیان این رسم هست و از این گذشته، واژه ی "شراب" خود عربی است و بایستی با اسلام وارد زبان فارسی شده باشد. 


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" در ایران کهن، "بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام برپا می شد، بر ستونی گندم، بر ستونی جو و به ترتیب، برنج، باقلا، کاجیله *، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، عدس و ماش می کاشتند و در ششمین روز فروردین، با سرود و ترنم و شادی، این سبزه ها را می کندند و برای فرخندگی به هر سو می پراکندند."  ابوریحان نقل می کند که: " این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه، هفت صنف از غلات در هفت اسطوانه بکارند و از روییدن این غلات، به خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند." 

امروز در همه ی خانه ها رسم است که ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف های کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و ... دانه هایی چون گندم، عدس، ماش و ... می کارند. موقع " سال تحویل " و روی سفره ی هفت سین، بایستی سبزه بگذارند... 

...این سبزه ها را خانواده ها تا روز سیزده نگه داشته و در این روز، زمانی که برای "سیزده به در" از خانه بیرون می روند، در آب روان می اندازند. "

* کاجیره یا همان گلرنگ.


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" یکی از آیین های کهن پیش از نوروز، یاد کردن از مردگان است که به این مناسبت به گورستان می روند و خوراک می برند و به دیگران می دهند. زردشتیان معتقدند که: " روان و فروهر مردگان، هیچ گاه کسی راکه بوی تعلق داشت فراموش نمی کند و هر سال هنگام جشن فروردین به خانه و کاشانه ی خود بر می گردند... 

...یکی از صورت های بر جا مانده ی این رسم، در شهر و روستا، به گورستان رفتن " پنج شنبه ی آخر سال " است، به ویژه خانواده هایی که در طول سال عضوی را از دست داده اند. "


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف

" آتش افروختن شب چهارشنبه ی آخر سال یا شب چهارشنبه ی آخر صفر* را برخی به قیام مختار نسبت می دهند: 

مختار، سردار معروف عرب، وقتی از زندان خلاصی یافت و به خونخواهی شهیدان کربلا قیام کرد، برای این که موافق و مخالف را از هم تمیز دهد و بر کفار بتازد، دستور داد شیعیانبر بام خانه ی خود، آتش روشن کنند و ان شب مصادف با چهارشنبه ی آخر سال بود و از آن به بعد مرسوم شد."

* "در برخی از شهرهای ایران، از جمله ایلام (نوروز آباد)، تویسرکان، کاشان، زاهدان ( قصبه مود) و... " مراسم چهارشنبه سوری" را در آخرین چهارشنبه ی ماهِ صفر برگزار می کنند. و افروختن آتش نیز از رسم هاست."


. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

  • چ.الف