پایان کتاب آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

بعد از پایان کتاب، برای آشنایی بیشتر با دکتر روح الامینی می توانید به اینجا سری بزنید.

تا کتاب بعدی...

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

 

 

پیوند دین با نام روزهای ماه و هفته

" پیدایش گاهشماری، که به کهن ترین دوران های زندگی اجتماعی و فرهنگی انسان و دستِ کم به دوران کشاورزی می رسد، بی گمان و با گواهی تاریخ، پیش از پیدایش دین های زردشتی و یهودی و مسیحی و اسلام و ... است که امروز گاهشماری به آن ها پیوند دارد. 

درست است که روزهای ماه، برای زردشتیان، جنبه ی دینی دارد، ولی این روزها پیش از زردشت و تا چندین سده پس از اسلام نیز در گاهشماری عمومی رواج داشت، و هنوز برخی از جشن های گاهشماری ِ کهن را که به روزهای ماه بستگی دارد و بسی پیش از زردشت وجود داشته، چون نوروز و مهرگان و یلدا، همگان برگزار می کنند. "

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

هفته در ایران پیش از اسلام

" در ادبیات کهن ایران، سندی که گویای کاربرد هفته در گاهشماری پیش از اسلام باشد در دست نیست. تعبیر و تفسیری که از بودن نام اهورامزدا بر روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه ( اورمزد و دی ) می شود و چنان که در کتاب " گاهشماری در ایران قدیم " آمده: 

...روزهای ماه به چهار دسته ی متوالی تقسیم می شود که هرکدام از هفت الی هشت روز است، و در اول هر دسته، اهورمزد واقع و تکرار شده است. دسته ی اولی از آن به اسم امشاسپندان بر حسب ترتیب اصلی آن ها و دسته ی دومی به اسم عناصر به علاوه گاو باستانی و سومی و چهارمی به اسامی قوای اخلاقی و طبیعی نامیده شده اند...

که این دلیلی بر بودن هفته ( شش روز کار و یک روز استراحت ) نیست. هر چند چهار نام خدا ( در ۸ و ۱۵ و ۲۳ ماه ) این گمان را قوت می بخشد، ولی مستند نیست. " 

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن ها و آیین های فصلی

" جشن ها و آیین های فصلی را تقریباً در میان همه ی ملت ها و قوم ها می توان یافت. فولکلور شناسان و مردم شناسان، ریشه ی جشن های فصلی را با برداشت محصول، آغاز یا پایان فعالیت های کشاورزی، یا مناسبت های دیگری چون تغییر وضع جوی، فصلی و شغلی همراه می دانند و بر این باورند که این گونه جشن ها با گذشت زمان، به تدریج، رنگ محلی، قومی، ملی و دینی به خود می گیرند. "

مطالب مرتبط: آغاز سال از نگاه مردم شناسان

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

روند سوزاندن سده

" نزدیک غروب، دو موبد، لاله به دست، با لباس سفید - که پوشاک رسمی روحانیان زردشتی در اجرای آیین های دینی است* - از باغچه بیرون آمده، زمزمه کنان به سده نزدیک و از سمت راست، سه بار گِرد آن می گردند. سپس این خرمن هیزم را، با شعله ی لاله ها - که روشنی آن ها از آتشی است که بامداد از آتشکده آورده شده - از چهار سو آتش می زنند. شعله های آتش و نیزهلهله ی شادی ِشرکت کنندگان در فضا می پیچد. کشاورزان می کوشند مقداری از خاکسترِ سده را برداشته و به نشانه ی پایان یافتن ِ سرمای زمستان، گرما را به کشتزار خود ببرند. اعتقاد بر این است که در این شب، ستاره ی گرما به زمین می آید. "

* تا زمان قاجاریه، مردان زردشتی حق نداشتند لباس تیره رنگ بپوشند. پوشاک آنان می بایستی به رنگ سفید یا شیری باشد. مظفرالدین شاه با فرمانی این قانون را لغو کرد. 

مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده در عصر حاضر. جشن سده و کیش زردشتی. زمان برگزاری جشن سده. شرکت کنندگان در جشن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

شرکت کنندگان در جشن سده

" محل تجمع زردشتیان در باغچه ی بداق آباد است...

...اجراکنندگان آیین سده در کرمان، زردشتیان و شرکت کنندگان در مراسم، به ترتیب فراوانی: مسلمانان، زردشتیان، یهودیان و اقلیت های دیگر ِ ساکن کرمان اند. " 

مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده در عصر حاضر. جشن سده و کیش زردشتی. زمان برگزاری جشن سده. روند سوزاندن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

زمان برگزاری جشن سده

" امروز تنها در کرمان است که برگزاری جشن و آیین سده جنبه ی عام دارد...

...سده را روز دهم بهمن ماه، نزدیک غروب آفتاب می سوزانند. ولی تدارک برگزاری چندین روز پیش از آن آغاز می شود. "

مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده در عصر حاضر. جشن سده و کیش زردشتی. شرکت کنندگان در جشن سده. روند سوزاندن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن سده و کیش زردشتی

   " برگزاری جشن سده در گردهمایی زردشتیان انجام می پذیرد. ولی چنان که از کتاب ها و سندهای تاریخی و اسطوره ای بر می آید، پیدایش و برگزاری این جشن، جنبه ی دینی نداشته است...

...دکتر مهرداد بهار در این زمینه می نویسد:  تا آن جا که از اساطیر و متون ایران باستان و میانه بر می آید، سده از جمله آیین هایی نبوده است که در ایران باستان و در ادبیات زردشتی ِ اعصار کهن، رسمیتی داشته باشد. در اوستا و نوشته های پهلوی از آن ذکری نرفته است (...) ولی می توان باور کرد که خود آیینی بس کهن بوده...

... این که برخی از مسلمانان و نیز زردشتیان، جشن سده را از مناسک و آیین های دینی زردشتیان دانسته اند، می تواند به این علت باشد که احترام به آتش و کوشش در پاکیزه نگاه داشتن و نیالودن آن در همه ی کتاب های دینی زردشتیان سفارش شده، در اوستا دارای حرمت ِ زیاد است، در آتشکده رو به آتش مقدس نیایش می کنند* و در ادبیات فارسی، "آتش" و "زردشتی" به هم پیوسته است...

...خانم مری بویْس، شرق شناسی که در ادبیات و فرهنگ کهن ایران و کیش زردشتی متبحر و صاحب نظر است، می نویسد:  جشن سده که با زردشتی همخوانی دارد، ظاهراً در آغاز، جشنِ آتش بوده ( در میان سایر ملت ها نیز فراوان دیده می شود ) که در میانه ی زمستان، به این نیت برگزار می شود، تا نیروهای سرما و تاریکی را عقب زده، خورشید را مدد دهند تا دوباره نیرومند شود(...) یکی از هدف های این جشن، گرم کردن آب ها بود، تا دیو یخبندان نتواند آب ها را منجمد کرده و دنیا را در چنگال مرگ آور خود بفشارد...

...شاید نیازی به گفتن نباشد که وارث حقیقی جشن سده (جشن پیدایش آتش) و نیز نوروز و مهرگان، همه ی ایرانیانند. میراثی که از نظر زمانی، پیشینه اش از دیانت اسلام و مسیحی و یهودی و زردشتی فراتر می رود. میراثی که به بسیاری از کشورهای همسایه نیز راه یافت. "

* آتشکده برای نگهداری آتش، پیش از زردشت نیز وجود داشته. مقدسی از ۱۰ آتشکده ی بزرگ، پیش از ظهور زردشت نام می برد و بنای نخستین آتشکده را به فریدون نسبت می دهد. 

مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده در عصر حاضر. زمان برگزاری جشن سده. شرکت کنندگان در جشن سده. روند سوزاندن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن سده در عصر حاضر

" از دوران صفویه و پس از آن، سند و نوشته ای که از برگزاری جشن سده در دستگاه های رسمی و حکومتی حکایت کند در دست نیست. ولی برگزاری پراکنده ی سده سوزی در برخی آبادی ها دیده می شود، که بی گمان از کهن ترین زمان ها باقی مانده است. 

تا آن جا که می دانیم، در مازندران، کردستان، لرستان، سیستان و بلوچستان، روستاییان و کشاورزان و چوپانان و چادرنشینان نزدیک غروبِ یکی از روزهای زمستان ( آغاز نیمه یا پایان زمستان )، روی پشت بام، دامنه ی کوه، نزدیک زیارتگاه ( گذر یا گور " پیر " )، کنار چراگاه و یا کشتزار، آتشی افروخته و بنا بر سنتی کهن، پیرامون آن گرد می آیند؛ بدون آن که نام جشن سده بر آن نهند. ولی در کرمان و برخی شهرهای آن استان، جشن سده یا به گفته ی کرمانی ها " سده سوزی " برگزار می شود، و " ...این رسم از دیرباز در کرمان برجای مانده و تا آن جا پیران سالخورده از نیاکان و پدران خود به یاد دارند، همه ساله در روز دهم بهمن ماه برگزار می شود. " "

مطالب مرتبط: جشن سده . جشن سده و کیش زردشتی. زمان برگزاری جشن سده. شرکت کنندگان در جشن سده. روند سوزاندن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن سده

" بیشتر دانشمندان - به جز یکی دو مورد - نام سده را گرفته شده از صد می دانند. نظری این است که سده معرف صدمین روز زمستان از تقویم کهن است، تقویمی که سال به دو فصل: تابستان هفت ماهه ( فروردین تا پایان ماه مهر ) و زمستان پنج ماهه ( آبان تا پایان اسفند ) تقسیم می شده است...

... وجه تسمیه هایی که به عدد صد بر می گردد در همه ی کتاب ها، مقاله ها و نوشته های کهن و تازه آمده است، ولی زنده یاد، استاد مهرداد بهار معتقد است که واژه ی سده از فارسی کهن به معنی پیدایی و آشکار شدن آمده، و آن را برگزاری مراسمی به مناسبت چهلمین روز تولد خورشید ( یلدا ) دانسته و می نویسد: جشن سده سپری شدن چهل روز از زمستان و دقیقاً در پایان چله بزرگ قرار دارد. اگر نخستین روز زمستان را- پس از شب یلدا - تولدی دیگر برای خورشید بدانیم، جشن گرفتن در دهمین و چهلمین روز تولد، آیین کهن و زنده ایست ( در همه ی استان های کشور و سرزمین های ایرانی نشین، دهم و چهلم کودک را جشن می گیرند ) و این واژه " sadā " ( اسم مؤنث ) که به معنی پیدایی و آشکار شدن است در ایران باستان sadok و در فارسی میانه sadag بوده، و واژه ی عربی " سذق " و " نوسذق "* از آن آمده است. "

* " نوسذق " معرب " نوسده "، نام پنجمین روز بهمن که با مراسمی به پیشواز سده می رفتند. 

مطالب مرتبط: جشن سده در عصر حاضر. جشن سده و کیش زردشتی. زمان برگزاری جشن سده. شرکت کنندگان در جشن سده. روند سوزاندن سده. جشن های باستانی و اسطوره ای

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز