آب تیر ماهی

" در کاریزات* یزد، مراسمی در اول تیرماه ِ هر سال به نام " آب تیر ماهی " انجام می گیرد که می توان آن را از مراسم جشن تیرگان دانست. 

به وسیله ی پسری نابالغ، یک دوره ** را از آب هفت چشمه یا قنات پر می کنند. آب را نباید آسمان ببیند. زنان و دختران، هر یک شیئی نشانه گذاری شده را ( دکمه، مهره، ...) در آن دوره می اندازند. کسی را که در ده اشعار زیادی از فردوسی، حافظ، باباطاهر یا فایز می داند، دعوت می کنند و او با خواندن شعر، اشیاء را یکی یکی از ظرف بیرون می آورد و صاحب هر شیئی، فال خود را از شعرِ خوانده شده در می یابد، این مراسم با خیس کردن یکدیگر پایان می پذیرد. " 

* بخشی در ۱۲۰ کیلومتری جنوب یزد.

** کوزه ای با دهانه ی گشاد که معمولاً برای نگهداری ترشی و مربا از آن استفاده می شود. 

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال. جشن تیرگان و فال حافظ . جشن تیرگان و رسم آب پاشان. تیرو جشن

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

تیرو جشن

" در بین زردشتیان کرمان، تا چند سال پیش، مراسمی در دهه ی دوم تیرماه برگزار می شد که به آن "تیرو جشن"می گفتند و هنوز به کلی فراموش نشده؛ "...در تیرو جشن، تا آن جا که به خاطر دارم، جوان ترها، نخی به دست یا دکمه ی خود می بستند و چندیدن روز بعد، یعنی روز "باد" ( بیست و دوم تیرماه ِ دینی، مطابق نوزدهم تیرماهِ رسمی ) که آن را "تیرُوْ باد" می گویند، با درخواست آرزوها، آن نخ را در گوشه ی صحرا، یا پشت بام ها، به باد می دادند*. بعضی بچه ها، بادبادک های رنگین نیز درست می کردند و مسابقه می دادند. دید و بازدید و خوردن آجیل، سرگرمی عمومی، خصوصاً سرگرمی بچه ها بود. آب پاشی به یکدیگر، از پشت بام ها، در خانه و گذر نیز مرسوم بود که هنوز هم هست. " 

* در تیرماه که فصل برداشت محصول گندم است، برای باد دادن خرمن و جدا کردن دانه از کاه ( اوشین کردن به اصطلاح کرمان، اوسه کردن به اصطلاح فارس، جنگرزن به اصطلاح بختیاری )، وزش مناسب باد، نقش و اهمیت اساسی دارد. اگر باد نوزد یا تند بوزد، کار متوقف می ماند. شاید مراسم روزِ باد ( تیروباد) بازمانده ی قسمتی از جشن برداشت محصول باشد. و توجه نمودن و اهمیت دادن به وزش باد به آن مناسبت باشد. 

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال. جشن تیرگان و فال حافظ . جشن تیرگان و رسم آب پاشان. آب تیرماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن تیرگان و رسم آب پاشان

" از جمله رسم های برخی جشن ها، چون نوروز و تیرگان، آب پاشی و خیس کردن دیگران بوده... در جشن تیرگان، شست و شو کردن در آب روان، رسمی کهن است...

... این که در روستای فرامرز کَلا، تا چندی پیش رسم بوده که : " لال مار "، در غروب دوازدهم تیرماه ِ طبری، به کنار رودخانه " دِرکا " رفته و خود را با آب سرد ِ درکا می شست، به طوری که از سرما قدرت صحبت کردن نداشت و به اصطلاح لال می شد، آیا نمی تواند بازمانده ی رسم شست و شو کردن کهن باشد؟ و اگر این رسم در تیرما سیزه شو همگانی نیست، می تواند به این علت باشد که با کبیسه نکردن و آمدن تیرماه از تابستان به پاییز، سردی هوا اجازه ی آب پاشی و شست و شو را نمی دهد؛ ولی رسم آب پاشی در آغاز تابستان، در رسم های زردشتیان ِ یزد، ( در پیرچک چکو ) باقی است. "

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال. جشن تیرگان و فال حافظ . تیرو جشن. آب تیر ماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن تیرگان و فال حافظ

" از رسم های دیگر تیرما سیزه شو، فال گرفتن با دیوان حافظ است که در شهرها، روستاها و تقریباً همه ی خانه ها مرسوم است. در این شب و شب یلدا، برای همه ی حاضران فرصتی است که خوب و بد نیت خود را از حافظ، که  به "شاخ نبات" قسمش داده اند، جویا شوند. در روستاها و خانواده هایی که " حافظ خوان " نباشد، حاضران با دو بیتی خواندن، فال می گیرند...

...نگرانی از حادثه ها و رویدادهای آینده، انگیزه ای همگانی و همه زمانی است. تفأول و توسل به آن چه که در باور عامه شگون دارد، مختص جشن تیرگان نیست؛ در بسیاری از آیین ها، رسم ها و گردهمایی ها معمول است." 

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال. جشن تیرگان و رسم آب پاشان . تیرو جشن. آب تیر ماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال

" قسمت عمده ی رسم، آمدن لال است و در برخی از شهرهای مازندران این مراسم را لال شو ( شب لال ) گویند. در این شب، شخصی با لباس مبدل، دستمالی به سر بسته و صورتش را سیاه می کند و مانند لال ها با کسی حرف نمی زند... و چند نفر او را همراهی می کنند. او وارد خانه ها شده و با چوب و ترکه ای که در دست دارد، که به آن "شیش" گویند، ضربه ای به ساکنان خانه می زند. باور دارند که هر کس را بزند، تا سال دیگر آن فرد مریض نمی شود (روستای چالی شیرگاه). این زدن را شگون برای تندرستی می دانند و به او چیزی می دهند... او ( لال ) مخصوصاً به سراغ زنان نازا، حیوانات نازا، دختران شوهر نکرده، و درختان بی میوه می رود و با ترکه به آن ها می زند. یک نفر از حاضران پادر میانی کرده و ضمانت می کند که مثلاً: این زن یا آن درخت یا آن دختر را نزن، من ضمانت می کنم که باردار شود، میوه بدهد، به خانه ی شوهر برود. صاحب خانه ها، به آنان شیرینی، گندم برشته، برنج، گردو و یا خوراکی دیگر می دهند و آمدن لال را به خانه و کاشانه ی خود به فال نیک می گیرند. "

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و رسم آب پاشان . جشن تیرگان و فال حافظ . تیرو جشن. آب تیر ماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

خوردنی های جشن تیرگان

" در این شب، افزون بر خوراک هایی که مناسب مهمانی است و هرکسی به اندازه ی امکان خود در تهیه ی آن می کوشد، بنا بر رسمِ محل و مناسبت ِ فصل، آجیل و میوه و تنقلات و شب چره تدارک می بینند. تنوع خوراک ها زیاد است. 

در آمل: " خوراکی هایی تهیه می کنند که به لهجه ی محلی، خارچی ( خوارچی= چیزهای خوب ) گویند. این خوراکی ها عبارت است از انواع شیرینی هایی که در خانه تهیه می شود و شیرینی دستی به نام " نون شامی " و شیرینی دیگری به نام " بِشْتِزیک ". علاوه بر شیرینی، انار، پرتقال، خربزه، هندوانه، ازگیل ( خصوصا)، پسته، گندم برشته، کشمش، گردو و تخمه جزو خارچی است. "

در فیروزکوه: " بعد از شام، گندم و شاهدانه و گردو و سنجد و شیرینی و میوه و چای را روی کرسی می گذارند و افراد خانواده دور آن جمع می شوند. " 

در داراب کَلا* ( ساری ): " طبق سنن قدیم، پس از صرف شام، سیزده جور تنقلات مانند انگور، هندوانه، خربزه، سیب، نیشکر، ازگیل، مرکبات، کنجد حلوا، نخودچی، گندم برشته، گردو حلوا، کشمش و تخمه می خورند. "

در سنگسر: " علاوه بر " شب چره " یعنی انار و انگور و سنجد و بادام و تخمخ و امثال آن، به مناسبت سیزده، باید غذایی پخت که از سیزده ماده خوراکی درست شده باشد ( گوشت، آب، سبزی، برنج، عدس، نخود، نمک و ...) که آن را " سیزه چی " گویند. 

در فرامرز کَلا ( سوادکوه): " خوراکی به نام " پیسه- گِندِه" درست می کنند که ترکیبی از مغز گردو، آرد برنج، شکر، عسل یا شیره ی خرمالوی جنگلی، و به اندازه ی پرتقال است." "

* کَلا : کلمه کَلا ( kala ) در فرهنگ دهخدا به معنای :  در پارسی و طبری،  یعنی قریه ، ده ، و محله بکار میرود که در گیلان ومازندران زیاد دیده میشود  و شاید قلعه درعربی نیز به معنای همین کلمه کَلا است.

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. جشن تیرگان در عصر حاضر. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال .  جشن تیرگان و رسم آب پاشان . جشن تیرگان و فال حافظ . تیرو جشن. آب تیر ماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن تیرگان در عصر حاضر

" از برگزاری جشن تیرما سیزه شو، که در کتاب شرح بیست باب ملامظفر، از آن به نام نوروز طبری یاد شده، در سوادکوه، سنگسر، شهمیرزاد، فیروزکوه، دماوند، بهشر، دامغان، ماها، ساری، بابل، آمل، نوشهر، شهسوار و طالقان خبر داریم...

...در شب ِ سیزدهم آبان ماه، خانواده ها و خویشاوندان نزدیک در خانه ی بزرگ فامیل، با تدارک قبلی جمع می شوند. این گردهمایی با پذیرایی و اجرای مراسمی که ویژه ی این شب است، تا دیروقت ادامه می یابد. " 

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال .  جشن تیرگان و رسم آب پاشان . جشن تیرگان و فال حافظ . تیرو جشن. آب تیر ماهی. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

جشن تیرگان ( تیرما سیزه شو )

" جشن تیرگان، روز سیزدهم ماه تیر ( روز تیر ) است. افزون بر یکی بودن نام روز و ماه، مناسبت جشن تیرگان را سالروز حماسه ی معین کردن مرز ایران با تیر اندازی آرش می دانند. 

نشانه های برگزاری جشن تیرگان، از قرن ششم به بعد، در سندهای تاریخی اندک است. در روزگار ما، فقط در شهرهای مازندران مراسم ِ تیرما سیزه شو بر جای مانده است. تیرما در تقویم مازندرانی ( مانند تقویم فرس قدیم ) مصادف با آبان ماه در تقویم جلالی ( تقویم امروز ایران ) است. محاسبه ی فصل ها، فعالیت های کشاورزی و جشن های کهن برپایه ی تقویم محلی مازندرانی، تا یک نسل پیش رایج بود. 

تیر ماه ( چهارمین ماه سال )، در تقویم ایرانی، چند سده به آغاز فصل پاییز رسیده بود. بدین معنی که از زمان خسروپرویز، در پی نا بسامانی های کشور، محاسبه ی کبیسه* به دست فراموشی سپرده شد. در نتیجه، با گذشت  زمان، آغاز سال یعنی فروردین، از اول بهار ( ورود خورشید به برج حمل ) به اول تابستان ( ورود خورشید به برج سرطان ) کشانده شد. و مدت ها در این وضعیت کبیسه می کردند. این نا بسامانی ها ناگزیر، برگزاری جشن ها، آیین های همگانی، فعالیت های کشاورزی و به ویژه، زمان گرفتن مالیات ها را تغییر می داد. " 

* مدت گردش یک دوره زمین ( به گفته ی قدما، آفتاب ) ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۹ دقیقه و کسری است. معمولاً سال را ۳۶۵ روز گیرند و زیادی آن را در هر چهار سال، یک روز حساب کنند و بر روزهای سال ِ چهارم بیفزایند که آن سال ۳۶۶ روز شود و آن سال را "کبیسه" گویند. کبیسه واژه ی سریانی، به معنی ِ پر شده است که به عربی وارد شده. در ایران قدیم، هر ۱۲۰ سال، یکماه کبیسه می کردند. 

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. جشن تیرگان در عصر حاضر. خوردنی های جشن تیرگان. جشن تیرگان و شگون چوب خوردن از لال .  جشن تیرگان و رسم آب پاشان . جشن تیرگان و فال حافظ . تیرو جشن. آب تیر ماهی.

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

یلدا و فال حافظ

" یکی از رسم های شب یلدا، فال حافظ گرفتن است. اگر رسم ها و آیین های دیگرِ یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم  (که بایستی چنین باشد)، ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا و نیز در جشن تیرگان در مازندران، در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده شده است. "

مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. یلدا. یلدا و تولد عیسی مسیح. انگیزه های پایدار ماندن جشن یلدا. یلدا در عصر حاضر. خوراک شب یلدا.

 آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز

خوراک شب یلدا

" خوردنی های ویژه ی شب یلدا، میوه های فصل تابستان چون خربزه، هندوانه، انگور، انار، سیب، خیار، به و مانند آن است. میوه هایی که می بایستی در این شب، تمامی آن ها ( به جز سیب و به ) خورده شود و چیزی برای فردا، یعنی فردای زمستان باقی نماند. میوه هایی را که شب یلدا بر آن می گذشت نمی خوردند*.

آجیل و شب چره که شامل دانه هایی چون گندم و نخود برشته، تخمه ی هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، در بسیاری از شب نشینی ها، مهمانی ها و گردش ها فراموش نمی شد، ولی در شب یلدا می بایست ( و می باید) بر سر سفره باشد. 

خوردنی های شب یلدا، در واقع ، میوه و آجیل است، نه غذا. برخی از خانواده ها در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب نشینی ِ شب یلدا به خانه ی خویشاوند بزرگ تر می روند. " 

* شاید نبودن وسیله و امکان نگهداری، چون یخچال و سردخانه یکی از علت هایی باشد که خوراک هایِ شب مانده را نمی خوردند.

 مطالب مرتبط: جشن های باستانی و اسطوره ای. یلدا. یلدا و تولد عیسی مسیح. انگیزه های پایدار ماندن جشن یلدا. یلدا در عصر حاضر. یلدا و فال حافظ. 

. آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز