فرمانروای بیشه زار

" می توان چنین نتیجه گرفت که پرستش دیانا در بیشه زار مقدس اش در "نمی" اهمیتی عظیم و قدمتی به یاد نیامدنی داشت؛ که او به عنوان الهه ی بیشه ها و جانوران وحشی و احتمالاً گله های اهلی و ثمره ی زمین پرستیده می شد؛ که آن را برکت دهنده ی زاد و رود مردان و زنان و یاری دهنده ی مادران در زایمان می دانستند؛ که آتش مقدس او که باکره گانِ پارسایش نگهبان بودند، در معبدی مدوّر در پرستشگاه اش همواره جاودان می سوخت؛ که در کنار او ایگریا، پریچه ی آب بود که یکی از وظایف خودِ دیانا را با یاری کردنِ زنان به هنگام زایمان انجام می داد و مردمان گمان می کردند که در جنگل مقدس به همسریِ فرمانروایی رومی درآمده است؛ باز اینکه، خود دیانای بیشه ها یاری مذکر داشته است ویربیروس نام که برایش همان بود که هیپولیت برای آرتمیس، یا آدونیس برای ونوس، یا آتیس برای کوبله؛ و سرانجام اینکه این ویربیوسِ اسطوره ای را در اعصار تاریخی، کاهنانی تجسم می بخشیدند که به فرمانروای بیشه زار مشهور بودند و یکایک به تیغ جانشینِ خود از پا در می آمدند و به نحوی جانشان به درختی خاص در بیشه زار بسته بود، زیرا مادام که درخت آسیبی ندیده بود، آنان از حمله در امان بودند. "

شاخه ی زرین

ویربیوس و هیپولیت

" شاید بتوان فهمید که چرا مردمانِ باستان، هیپولیت، زوج آرتمیس را با ویربیوس که به گفته ی سرویوس برای دیانا همان بود که آدونیس برای ونوس (در اسطوره های رومی، ایزدبانوی عشق د زیبایی و باروری)، یا آتیس (خدای حاصلخیزی) برای کوبله (مادر خدایان) یکی می انگاشتند؛ زیرا آرتمیس همچون دیانا عموماً الهه ی باروری و خصوصاً الهه ی زایمان بود. بدین سان دیانا هم چون همتای یونانی اش به زوجی مذکر نیاز داشت. این زوج اگر سرویوس به حق باشد، ویربیوس بود. او به عنوانِ کاشفِ بیشه زار مقدس و نخستین فرمانروای "نمی" آشکارا پیشگام اسطوره ای یا کهن الگوی سلسله کاهنانی است که با عنوان فرمانروایان بیشه زار به خدمت دیانا درآمدند و چون او یکی پس از دیگری سرنوشتی فجیع یافتند. بنابراین، طبیعی است که گمان بریم آنان با الهه ی بیشه زار همان رابطه ای را داشتند که ویربیوس با الهه داشت و در یک کلام، ملکه ی فرمانروای میرای بیشه زار، خودِ دیانای بیشه زار بود. اگر درخت مقدسی که او با جانش از آن حراست می کرد، چنان که احتمال می رود، تجسم خاص دیانا انگاشته می شد، کاهن دیانا فقط نمی بایست او را چون الهه ی خود می پرستید بلکه چون همسرش در آغوش می کشید. این فرض، دست کم عبث نیست زیرا حتی در عصر پلینی، یک رومی اشرافی چنین رفتاری با درخت راشِ زیبایی در دیگر بیشه زار مقدس دیانا در تپه های آلبان داشت. آن را در آغوش می گرفت، می بوسید، در سایه اش می لمید و بر تنه اش شراب می ریخت. او ظاهراً درخت را الهه می دانست. رسمِ ازدواجِ جسمانی مردان و زنان با درختان هنوز در هند و سایر نقط مشرق زمین برقرار است، چرا در لاتیوم باستان نبوده باشد؟ "

شاخه ی زرین

هیپولیت و آرتمیس

" می توان پرسید که چرا پیش از ازدواج، جوانان و دوشیزگان طره ی موی خود را به هیپولیت پیشکش می کنند؟ چرا باید برای باور کردن گورِ مردِ عزبی کوشید که همه ی عشق و علاقه اش را نثار باکره ی نازایی کرد؟ در زمینی این چنین سنگلاخ چه بذری می توانست ریشه کند و فرابالد؟ موضوع به تصور عمومی جدید از دیانا یا آرتمیس به عنوان الگوی بانوی باکره ی عفیف و علاقه مند به شکار مربوط می شود. به نظر مردمان باستان، او ایده آل و تجسّم حیات وحشیِ طبیعت- حیات نباتات، حیوانات و انسان ها- با همه ی باروری و فراوانی ِ سرشارش بود. حقیقت این است که واژه ی پارتنوس که برای آرتمیس به کار می رفت و آن را عموماً باکره ترجمه می کنیم، صرفاً به معنیِ زنِ ازدواج نکرده است و در ایام قدیم این دو به هیچ وجه یکسان نبودند. با گسترش اخلاق پالوده تر در بین مردم، آنان ضوابط اخلاقی سخت تری را بر خدایان شان تحمیل می کنند؛ داستان های قساوت، نیرنگ و هوسبازی این خدایان را لاپوشانی و ملایم تر می کنند یا یکباره کنار می گذارند و کفر می نامند و ازاذل قدیمی به حراست از قواعدی گمارده می شوند که پیش از آن خودشان آن را نقض می کردند. در مورد آرتمیس، حتی پارتنوس مبهم به نظر می رسد که صرفاً صفتی عمومی و نه لقبی رسمی بوده است...

... اکنون اگر تصور کنیم که رابطه ی بین هیپولیت و آرتمیس قبلاً خصلتی لطیف تر از آن داشته است که در ادبیات کلاسیک دیده می شود، چه در مورد هیپولیت و چه آرتمیس، احتمالاً بی انصافی نکرده ایم. می توان گمان کرد که اگر وی عشق زنان را کنار گذاشت، برای آن بود که از عشق الهه ای برخوردار بود. براساس دین قدیم، آن که طبیعت را بارور می کند، خود باید بارور باشد و بنابراین باید زوجی مذکر برگزیند. از این نظر، هیپولیت در تروزن زوج آرتمیس بود و طره ی مویی که جوانان و دوشیزگان تروزن پیش از ازدواج به او پیشکش می کردند، برای تحکیم پیوند او با الهه و بنابراین فزون تر کردن باروری زمین، حیوانات و مردمان بود. "

شاخه ی زرین

دادنِ طره ی مو پیش از ازدواج به هیپولیت و دیگران

" این رسم رایج در بین دختران تروزن که طره ای از گیسوی خود را پیش از ازدواج به هیپولیت پیشکش می کردند، او را با ازدواج مرتبط می سازد که در نخستین نظر با شهرت وی به عنوان یک عزب همیشگی جور در نمی آید. این نکته را هر طور که توضیح بدهیم، این هم گفتنی است که چنین رسمی هم در یونان و هم در شرق رواج وسیعی داشته است. دختران آرگیو نیز وقتی به سن بلوغ می رسیدند، پیش از ازدواج رشته ای از موی خود را به آتنا هدیه می کردند... در حرمِ آستارته (ایزدبانوی فنیقی باروری و زیبایی)* در بیبلوس**، مراسم طور دیگری بود. در آنجا به هنگام عزاداری سالانه در مرگ آدونیس، زنان می بایست موهایشان را می تراشیدند و کسانی که از این کار سر باز می زدند، می بایست خود را به بیگانگان وامیگذاردند و مزدی را که از این کار عاید می شد، به الهه پیشکش می کردند... در هر صورت، بدیهی است که الهه چشم پوشیدن از عفت را به جای چشم پوشیدن از مو می پذیرفت. چرا؟ در نظر بسیاری از مردم، مو به معنای جایگاه قدرت است و به هنگام بلوغ، لابد فکر می کردند که این نیروی حیاتی دو برابر می شود؛ زیرا در این هنگام مو نشانه و تجلّی بیرونیِ قدرتِ نویافته ی تولید مثل است. آن جایگزینی که در بیبلوس مجاز بود، بدین سان قابل فهم می شود: زنان باروری شان را به الهه می دادند، اعم از این که مویشان باشد یا پاکدامنی شان. "

* ویکی پدیا: آستارته را برخی همتراز با ایشتار (ایزدبانوی بابلیِ نشاط عشق) و برخی او را برابر با آرتمیس (ایزدبانوی باکره ی شکار) و آفرودیت (خدای عشق) می دانند.

** شهری فنیقی در ساحل لبنان امروزی که وقف پرستش استارته و تموز (خدای سامی) بود. 

شاخه ی زرین

رابطه ی هیپولیت با اسب

" ذکر مکرّر اسب ها در اسطوره ی هیپولیت شایسته ی اعتناست. نام او "اسبْ گم کرده" یا "گُم کننده ی اسپ" معنی می دهد؛ او بیست اسب در ایپدوروس به آیسکولاپیوس وقف کرد؛ با اسب کشته شد و اسب برای پدربزرگش پوزئیدون مقدس بود. یدین سان هیپولیت از بسیاری جهات با اسب مربوط بود و این ارتباط احتمالاً برای توضیح ویژگی هایی از آیین آریسیا بیش از صرفاً بیرون کردن آن حیوان از بیشه زار مقدس به کار رفته است. "

شاخه ی زرین

هیپولیت موجودی اسطوره ای از نوع آدونیس

" هیپولیت معبدی مشهور در نیاخاکش تروزن داشت. در معبد او آیین عبادت را کاهنی برگزار می کرد که کارش مادام العمر بود. هر سال مراسم قربانی برای هیپولیت برگزار می شد و دوشیزگان پیش از ازدواج حلقه ی گیسوی خود را به معبدش پیشکش می کردند.

به درستی گفته شده است که در وجود هیپولیت زیبا، معشوق آرتمیس، که در عنفوان جوانی پرپر شد و هر سال دختران بر او نوحه می خوانند، یکی از آن عشّاق فانی الهه نهفته است که در دین باستان حضوری مکرّر دارد و آدونیس (نماد طبیعت و تجدید حیات سالانه ی آن) آشناترین آن هاست. گفته اند که رقابت آرتمیس (الهه ی باکره ی شکار) و فدرا (نامادری هیپولیت) بر سرِ عشق هیپولیت، بازسازی ِ رقابت آفرودیت (خدای عشق) و پروسرپینا* بر سرِ عشق آدونیس** با نام های دیگر است، زیرا فدرا صرفاً بَدل آفرودیت است. "

* ویکی پدیا: در اساطیر روم باستان، پروسرپینا فرزند ژوپیتر(خدای خدایان) و سِرِس (خدای کشاورزی و مهر مادرانه) بود. داستان پروسرپینا توجیهی برای فرارسیدن فصل بهار بوده است. در اساطیر یونانی، ایزدبانو پرسفونه به عنوان همتای او شناخته شده است.

کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت: در اساطیر یونان باستان، پرسفونه دختر زئوس ( خدای خدایان) و دمتر ( یکی از اولمپیان و خواهر زئوس) است. هادس او را ربود و با او در جهان زیرزمین ازدواج کرد. اما چون پرسفونه در جهان زیرزمین، چند دانه انار خورده بود، فقط مقرر شد هشت ماه از سال را در زمین و باقی را در جهان زیر زمین باشد. چون پرسفونه الهه ی حاصلخیزی است، فقط هشت ماهی را که بر روی زمین است، رستنیها حیات دارند. پرسفونه ملکه ی جهان زیرزمین هم بود.

** آدونیس نام یونانیِ تموز، خدای سامی بود که هر سال ایشتار (ایزدبانوی نشاط عشق) بر مرگِ او در پاییز عزاداری می کرد. در اسطوره ی یونانی، ایشتار تبدیل به آفرودیت و در اسطوره ی رومی، تبدیل به ونوس شد. 

شاخه ی زرین

منشأ اسطوره های آریسیایی درباره ی اورست و هیپولیت

" افسانه های آریسیا درباره ی اورست و هیپولیت هرچند ارزش تاریخی ندارد، از این لحاظ که کمک می کند تا با مقایسه ی آن با مراسم و اسطوره های معابد دیگر، پرستش در "نمی" را بهتر درک کنیم، دارای اهمیت است. باید پرسید که چرا سازنده ی این افسانه ها برای توضیح ویربیوس و فرمانروای بیشه زار به اورست و هیپولیت متوسل شده است؟ در خصوص اورست جواب روشن است؛ او و تصویر توریک دیانا که فقط با خون انسان تسکین می یافت، برای فهماندن قانون جنایت بارِ جانشینی کاهن آریسیا وارد کار شده اند. در خصوص هیپولیت قضیه اینقدر ساده نیست؛ نحوه ی مرگ او صرفاً دلیلی برای بیرون راندن اسب ها از بیشه زار فراهم می سازد، اما به تنهایی دشوار بتواند به یکسان پنداری کمکی کند. باید بکوشیم تا با بررسی پرستش و همینطور افسانه یا اسطوره ی هیپولیتوس عمیق تر رویم. "

شاخه ی زرین

افسانه های نمی برای توضیح مراسم و آیین ساخته شده اند

" نیازی به توضیح مفصل نیست تا بپذیریم که قصه های مربوط به پرستش دیانا در "نمی" غیر تاریخی اند. این داستان ها ظاهراً به آن گروه بزرگ از اسطوره ها تعلق دارد که در توضیح مبدأ مراسم مذهبی خاصی ساخته می شوند و جز مشابهتی واقعی یا خیالی که شاید بین آن ها و برخی مراسم بیگانه ی دیگر یافت شود، مبنایی ندارند. ناهمخوانیِ این اسطوره های "نمی" در واقع روشن است، چرا که مبنای پرستش بسته به این که کدام جنبه ی مراسم عمده شود، گاهی به اُورست و گاه به هیپولیت می رسد. ارزش حقیقی این داستان ها آن است که با فراهم آوردن معیاری برای مقایسه به تبیین ماهیت پرستش کمک می کنند؛ و گذشته از آن با نشان دادنِ این که سرچشمه ی حقیقی در غبار اعصار دور دست ِ افسانه ای گم شده است، به طور غیر مستقیم به قدمت عظیم آن شهادت می دهند... نمی توان تصور کرد که قانون وحشیانه ی کهانت ِ آریسیا را گروهی جوامعِ مسلماً متمدن همچون شهرهای لاتین وضع کرده باشند. این رسم باید از زمانی ورای حافظه ی بشر به جا مانده باشد، از زمانی که ایتالیا در چنان بربریت بدوی قرار داشت که نظیرش را در دوره ی تاریخی نمی توان یافت. "

شاخه ی زرین

ویربیوس، مصاحب مذکر دیانا

" خدای کهتر دیگر در "نمی" ویربیوس بود. در افسانه چنین است که ویربیوس همان هیپولیت، قهرمان ِ جوان، زیبارو و پاک یونانی بود که شهوترانی را از شیرونِ اسبآدم آموخت و اوقات خود را در جنگل با تنها یارش آرتمیس، الهه ی باکره ی شکار (همتای یونانیِ دیانا) صرف تعقیب حیوانات وحشی می کرد. هیپولیت، مغرور از مصاحبت الٰهه به عشق زنان پشت پا زد و همین موجب هلاکت او شد. آفرودیت (خدای عشق) که از او خواری دیده بود، عشق او را به دل نامادری اش فدرا انداخت و چون هیپولیت پیشنهادهای دردمندانه ی او را رد کرد، فدرا به دروغ پیش پدر وی تزیوس، به خیانت متهمش ساخت. تزیوس بُهتان را باور کرد و از خدایش، پوزئیدون (خدای دریاها) خواست تا انتقام خطای خیالی را باز ستاند. از این رو، هنگامی که هیپولیت در کنار خلیج سارونیک مشغول ارابه رانی بود، خدای دریاها از میان امواج، گاوی شرزه به سویش برانگیخت. اسب های هراسان رمیدند و هیپولیت را از ارابه به زمین افکندند و آنقدر زیر سُم های خود فرو کوبیدند که مُرد. اما دیانا که به هیپولیت عاشق بود، آیسکولاپیوسِ زالو را واداشت تا با گیاهان شفابخش خود شکارچیِ جوان زیباروی او را دوباره زنده کند. ژوپیتر (خدای خدایان) خشمگین از این که انسانی فانی از دروازه های مرگ بازگردد، خودِ زالوی میانجی را به دیار مردگان (هادس) فروافکند. اما دیانا معشوق خود را در ابری ضخیم از گزند خدای خشمگین مصون داشت، با افزودن به سال های زندگی وی ظاهرش را تغییر داد و سپس او را به دره های "نمی" برد و به ایگریای پریچه سپرد تا آنجافرمانروا شد و حریمی به دیانا اهدا کرد. او پسری ملیح به نام ویربیوس داشت که بی ترس از سرنوشت پدر، فوجی از اسبان آتشین را گسیل داشت تا در جنگ با اینیاس و ترواییان به لاتین ها یاری کنند. ویربیوس را در مقام خدا نه فقط در نمی که در جای دیگر نیز می پرستیدند، چرا که می گویند در کامپانیا کاهنی خاص خدمتگزار او بود. اسب ها را از بیشه های آریسیا و معبد آن بیرون کردند؛ زیرا هیپولیت را اسب ها کشته بودند. لمس کردن تصویر او مجاز نبود. بعضی ها تصور می کردند او خورشید است. سرویوس می گوید "اما حقیقت این است که او خدایی در کنار دیانا است، همچنان که آتیس (خدای حاصلخیزی) در کنار کوبله (مادر خدایان) و اریکتونیوس (پادشاه افسانه ای آتن) در کنار مینروا (ایزدبانوی جنگ، هنر، حکمت و سلامتی در اساطیر روم باستان) و آدونیس (نماد طبیعت و تجدید حیات سالانه ی آن) در کنار ونوس (ایزدبانوی عشق و زیبایی و باروری)." جا دارد توجه کنیم که این شخصیت اساطیری در ماجرای طولانی و متنوع خود پافشاری زیادی برای زندگی از خود نشان داده است. مشکل بتوان تردید کرد که هیپولیتِ قدیس در تقویم رومی که در سیزدهم ماه اوت، روز خودِ دیانا، در زیر سم اسبان هلاک شد، کسی جز قهرمان یونانی به همان نام است که پس از مرگ به عنوان کافری گناهکار، دوباره به صورت قدیس مسیحیِ متبرکی به دنیا آمده است. "

شاخه ی زرین